Адал азамат тәрбиелеудің іргетасы отбасылық құндылықтан бастау алады – сарапшы

Адал азамат тәрбиелеудің іргетасы отбасылық құндылықтардан бастау алады. Отбасы – адамның алғашқы ортасы. Отбасында берілетін құндылықтар мен дәстүрлер, қоғамның берік негізі болып саналады. Ал адамгершілік қасиеттер мен адалдықты тәрбиелеуде ата-ананың рөлі зор, деп хабарлайды Azattyq Rýhy.

«Адал азамат және тұғырлы тұлға болудың негізі бала кезден қалыптасады. Сондықтан біз жас ұрпақтың қауіпсіз әрі алаңсыз өмір сүруін қамтамасыз етуге тиіспіз» деп мемлекет басшысы жолдауларында ұлт болашағының іргетасына қатысты негізгі мақсаттар мен міндеттерге басымдық бере отырып, оның орта және ұзақ мерзімді перспективалы жоспарын жүзеге асыруды тапсырды.

Кез келген іргетас қалану барысында мықтылық пен беріктікті талап ететіндей, баланың да қалыптасуында кеудесіне құйылып, санасына сіңірілетін дәстүрлі және мәдени құндылықтар рухани іргетас іспетті сенімді қалқан қызметін атқарады. Сондықтан да балаға тәрбие беру және оқыту ісіне мемлекетпен қатар ата-аналар да жауапты екенін ескере отырып, отбасылық құндылықтарды сақтау, дамыту, насихаттау, ілгерілету мәселесі өзекті болып отыр.

Иә, отбасылық құндылықтардың бірі – материалдық, бірі – рухани принциптерге негізделеді. ХХІ ғасырда өмір сүріп жатқан қазақ қоғамындағы ата-аналар нарықтық қоғамның заңдылығына жұтылып, өзінің ұрпағын материалдық құндылықтармен қамтамасыз етуге басымдық бере отырып, маңызы мен мазмұнын ғасырлар бойы жоғалтпаған махаббат, сенім, қолдау сынды құндылықтар отбасылық қарым-қатынастың тірегі екенін естен шығарып алғандай әсер қалдырады. Соның салдары болар, қазіргі таңда эго шекарасы анықталып, сананың тамыры енді жайылып келе жатқан жас баланың миын рухани құндылықтар емес, смартфон, жарқ-жұрқ еткен уақытша дүниелер билеуде. Оның арты, мойындасақ та, мойындамасақ та, балалар арасындағы цифрлық аутизмнің күрт өсуіне әкеліп, адам деген социологиялық болмысқа үлкен қауіп тудыруда. Бұл арадан ары қарай, өскелең ұрпақтың психикалық саулығы мәселесі қылаң береді. Оның алдын алудың жалғыз жолы – отбасылық, ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтарға деген қоғамдық көзқарасты қайта қарау.

Халқымыздың бойындағы адамгершілік-моральдық принциптер, сенімдер мен нормалар жиынтығы қазіргі жаһандану заманында жалпыадамзаттық құндылыққа жол табудың ең сенімді кілті екені сөзсіз.

Мейірімділіктің символына айналған Тереза Ананың «Әлемді көркейткің келсе, жай ғана үйіңе бар да, отбасыңның жанында бол» деген қарапайым  сөзі мемлекеттің негізін құрайтын ең маңызды институты – отбасыға, отбасылық құндылыққа берілген ең жоғары баға әрі дәлел. Немесе «ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген тәмсілді халқымыз текке айтпаса керекті.

Адам баласының бойына ата-анадан егілетін ең алғашқы құндылық – әдеп үйрету. Сол үшін де пайғамбарлар үмбетіне «Ілім-білім – мың саты. Оның тоғыз жүз тоқсаны тоғызы – әдеп! Бір сатысы ғана – ғылым» деген өсиет қалдырған.

Халқымыздың ешқашан естен шығармаған «ұят болaды, обaл болaды», жaмaн болaды» деген негізгі ұстанымдарын ұмытудан, обaл-caуaптың мәнін түсінбегендіктен жастар арасында қатыгездікке бой алдырған, жан түршігерлік оқиғалар болып жатыр. Мұндай олқылықтардың алдын алуда ұрпақ тәрбиесіне мәдени-рухани құндылықтарды сіңіру дәстүрлі құндылықтармен қатар жүруі тиіс.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық құрылтай барысында жаппай кітап оқу мәдениетін қалыптастыру озық ойлы ұлт болудың ең төте жолы екендігін атап өтіп, нақты тапсырмалар берді. Мұны әр ата-ана немесе отбасы тек Үкіметке берілген тапсырма деп түсінбей, бала тәрбиесінде өзі үлгі болып, отбасылық құндылықтар қатарына кітап оқу дағдысын, кітапқұмарлық қасиетті қосса құба-құп болар еді. Себебі баланы бағып-қағу деген сөздің астарында үлкен тәрбиелік мән жатыр. Бағу – баланың өмірге керекті барлық материалдық жағдайы, киім-кешегі, ас-ауқаты, т.б. болып келсе, ал қағу – тәрбиелеу, жақсылыққа үйрету, үлгі болу сияқты рухани құндылықтар. Ата-ананың өз баласымен бірге кітап оқуы – баланың тілі анық, қиялы ұшқыр, эмоциялық зердесі күшті, санасы сергек болуына айрықша әсер ететін әрекет. Республика мектептері күнделікті сабақты «оқу сағатынан» бастап кетті, тек осы бір әрекетті –  кітап оқуға баулуды қазақстандық ата-аналар жаппай қолға алар болса, оның әлеуметтік-экономикалық нәтижесі де ұзақ күттірмесі анық.

Осы орайда, «Таза Қазақстан» республикалық экологиялық акциясының да жас ұрпақтың бойына берер игілігі мол. Қоршаған ортаға деген жанашырлық, тазалыққа деген ұмтылыс, экологиялық мәдениетті қалыптастыру әр шаңырақтан бастау алғанда ғана біртұтас қоғамдық қасиетке айналады. Ата-бабамыздың «жалғыз ағашты кеспе», «бұлақ көрсең көзін аш» «көк майсаны таптама», «көкті жұлма», «малды теппе», «аққуды атпа», «құстың ұясын бұзба», «өрмекшіні өлтірме» деген киелі ұғымдары әу бастан-ақ ұлттық дәстүрлі отбасылық құндылық ретінде бағаланған.

Отбасын қоғамға адам тәрбиелеп қосатын бастапқы да маңызды институт ретінде қарастыратын болсақ, Адам тәрбиелеушінің қоғам үздіксіз өзгеріп бара жатқан тұста бір орында қалып қоюына болмайды. Яғни, құндылықтар алмасып, ырғағы мен өзгерісі жылдам болып жатқан осындай заманда ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін ажырату үшін ата-ананың баланы білім мен ізденімпаздыққа жетелеуі Абай заманында қандай қажет болса, бүгін де одан кем емес. Хакім Абай «... Құдайдан қорық, пендеден ұял, балаң бала болсын десең – оқыт, мал аяма», - дейді.

Ел президентінің «Білімді және бірнеше тілді меңгерген ұрпақ болашаққа сеніммен қадам басады. Біздің күшіміз – жастардың білімінде» деуінде де ұлт болашағына қатысты бағдарды меңзеп, ендігі кезекте «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы қолға алынды. Мемлекет тарапынан ұсынылып отырған «Ұлттық қор – балаларға» жобасы мен «Келешек» атты бірыңғай ерікті жинақтау жүйесі – ұлттың жаңа сапасын қалыптастыру еліміз үшін айрықша маңызға ие болып отырғанның көрсеткіші әрі бүгінгі күні қаланып отырған іргетасы іспетті. Жылдар жылжып, заман өзгерген сайын баланы тәрбиелеудегі әдіс-тәсілдер жаңарып, жаңғырғанымен адал азамат, тұғырлы тұлға болып қалыптасуында отбасылық құндылықтардың мазмұны тамырын сақтап қалуы қажет.

Гүлім Мэлсқызы,
ҚР ПО Экскурсия жұмысы қызметінің басшысы