Биыл түлектердің 77 пайызы ҰБТ-ны қазақ тілін­де тапсырған – сенатор

2025 жылы мектептегі 1-сыныпқа 340 мың бала қабылданса, солардың 70%-дан астамы – қазақ тілінде білім алушы. Ал осы жылы мектеп бітірушілердің 77%-ы Ұлттық бірыңғай тестілеуді қазақ тілін­де тапсырған. Бұл туралы «Egemen Qazaqstan» газетіне жариялаған «Ұлттың жаңа болмысы: Бірегейліктің бүгінгі бейнесі мен болашағы»  атты мақаласында сенат депутаты Дархан Қыдырәлі айтты, деп хабарлайды Azattyq Rýhy.

Оның айтуынша, ұлттық бірегейліктің фило­­софиялық концептуализация мен күн­делікті өмірдегі көрінісі туралы айтпай кетпеуге болмайды. Әдетте бұны адамдар күнделікті өмірден алшақ идея­лар деп ойлағанымен, олардың бәрі түрлі әр адамның күнделікті өмірін бағыт­тайтын фундаменталды бағдар­лама іспетті. Осылай деген ол «Таза Қазақстан» акциясын еске алды.

«Сондықтан ұлт ісінде ұсақ нәрсе болмайды. Ол ұраншылдықпен де атқарылмайды. Әрбір азамат күнделікті өмірінде адалдыққа, тазалыққа, білімге, үнемшілдікке, еңбекке ұмтылса, қоғам­ның да кеселден арылып, жаңа сапа­лық деңгейге көтеріле беретіні анық. Бұл ретте Президенттің «Таза Қазақстан» бағдар­ламасына айрықша тоқталып өткен жөн. Бұл жердегі сапа категориясы – тек нарық­тық қатынастағы әр адамға тағы­латын бір маркер емес, керісінше, адам бол­мы­сындағы базалық қасиет­тер­дің өмірдегі көрінісі. Өз кезегінде бұл сапа­лық деңгей азаматтық бірегейлікті ны­ғай­та түседі. Жалпы, қазір қазақстандықтар арасында азаматтық бірегейлік қалыптасып, оған деген сұраныс бар екенін көре аламыз. Қолданбалы этносаяси зерттеулер инс­титутының зерттеуіне (2022) сәйкес азамат­тардың 36,8%-ы азаматтық басқа бірегейлік формаларын (діни, этностық, кәсіби, т.с.с) жоғары тұратынын айтқан. Яғни азаматтар арасында азаматтық құнды­лықтар басым. Осы ретте Мемлекет бас­шысы қоғамда ұлтына қарай ерекшеленуге, оқшаулануға ұмтылған кез келген әре­кетке, азаматтарды тіліне, ұлтына, дініне немесе мәдениетіне бола арандатуға, яки кем­сітуге мүлде жол бермейтін орта қалып­тастыру маңызды екенін айтқаны белгілі», - деп жазған сенатор.

Ұлттық бірегейліктің компонеттері мен қолданбалы аспектілері аз емес деген ол «солардың ең бастысы – ортақ мүдде. Қасым-Жомарт Кемелұлы біздің қоғамды ортақ идеалдар мен құндылықтар біріктірген еркін әрі жауапкершілігі мол азаматтардың одағы деп санайды. Бұл – жалпыұлттық біре­гейлігіміздің тағы бір жарқын көрінісі. Мемлекет басшысының айтуынша, бүгінде азаматтарымыздың бәрі өздерін үлкен әрі біртұтас қазақ отбасының, шын мәнінде, қазақ ұлтының мүшесі сезінеді» дейді.

«Ортақ мүдде сөз болғанда, ортақ арман туралы айтпай кете алмаймыз. Ғалымдар әдетте «америкалық арман, қытайлық арман» сияқты мысалдар келтіріп жатады, біз Алаш аңсарына тоқталмақпыз. Алаш аңсары бастауын ықылым замандардан алады. Мәселен, іргелі мемлекеттер құрған ғұндар – Жерұйықты аңсады, көк түріктер Өтүкен туралы айтты, Ұлық ұлыс – «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманды» армандады. Бұл ретте қазақ хандығы да Әбілқайыр мен Керей-Жәнібектің, яки Ақжол би мен Қобыланды батырдың өзара ренішінен туған жоқ; ол ыдыраған Алтын ордадан кейін есесі кетіп, еңсесі түсіп есеңгіреген елдің һәм Асан қайғы сынды тұлғалардың құтты қоныс Жиделібайсынды аңсауынан, арманынан құрылды. Ал ХХ ғасырдың басында Абай, Ахметтер «жұтылып кет­пей, жұрт қатарына қосылуды» арман етті. Сондықтан озық ойлы біртұтас ұлты­мыз­дың бүгінгі мұраты – болаша­ғы­мыздың қалпы, бейнесі», - дейді ол.

Бірегейлік туралы айтқанда тіл тақырыбына тоқталмай өте алмаймыз. Бұл ретте қазақ тілі ұлттың өзін-өзі қорғай­тын ішкі иммунитеті болғаны белгілі дейді ол.

«Әсі­ресе ХХ ғасырдың алпысыншы жылдары халқымыздың саны 30% төмен түсіп кеткенде ұлттың өзін-өзі сақтау механизмі іске қосылып, зиялы қауым бастап тілді қорғау майданына жұмылды. Өйткені «сөзі өлген жұрттың өзі де өлетін еді». Тәуелсіздік алған 90-жылдары бұл қорқыныш басыла қоймады. Бір жағынан қазақтың саны әлі 40%-ға жетпеген болса, екіншіден «үрей ішке түсіп кеткен еді». Біздіңше, қазақтың саны 70%-дан асқан, өзге бауырлас этнос­тар мен қазақ тілін қолданушыларды қосқанда 80%-ға жақындаған осы тұста бұл парадигма өзгеріп келеді. Мемлекет басшысы айтқандай, қазақ тілі этносаралық, халықаралық тілге айналды. Еліміздегі демография да қазақ тіліне жұмыс істеп жатыр. Мәселен, 2025 жылы мектептегі 1-сыныпқа 340 мың бала қабылданса, солардың 70%-дан астамы – қазақ тілінде білім алушы. Ал осы жылы мектеп бітірушілердің 77%-ы Ұлттық бірыңғай тестілеуді қазақ тілін­де тапсырған. Деректер көрсетіп тұр­ғандай, мемлекеттік тілдің дамуында демо­графиялық күштің үлкен екенін айқын байқауға болады. Жалпы, ұлт болып ұйы­су үдерісіндегі демо­графиялық драйв үлкен әсер етуші қуатқа ие екені белгілі. Алдағы декададағы саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құбылыстарға белсенді қатысушы миллениал (1984–2000), Z-ұрпақ (2000–2015) және Альфа ұрпақ (2011/15-қазірге дейін) өкілдері Қазақстан халқының 67%-ын құрап отыр. Бұл тренд алдағы онжылдықта әлі де өз ­динамикасын сақтайды», - дейді ол.