Қазақстанның жалпы сыртқы қарызы 152,7 млрд АҚШ долларын құрайды

2020 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша мемлекеттік сыртқы қарыз көлемі 12,3 млрд АҚШ долларын немесе жалпы ішкі өнімнің 6,7%-ын құрайды. Квазимемлекеттік сектордың сыртқы қарызы 17 млрд долларды немесе ЖІӨ-нің 9,3%-ын құрайды.

Ұлттық экономика бірінші вице-министрі Әсет Иргалиевтің айтуынша, халықаралық тәжірибеге сәйкес, бұл параметрлер қауіпсіз деңгейге жатады. Бюджеттік саясат тұжырымдамасына сәйкес, мемлекеттік және квазимемлекеттік қарыздың (сыртқы және ішкі) арақатынасы ЖІӨ-нің 60%-нан аспауы керек (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша – 39,8%). Үкіметтің сыртқы қарызы мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы қарызының көлемі Ұлттық қордың валюта активтерінің жалпы сомасынан аспауы керек (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша - 50,9%).

Соңғы 3 жылда мемлекеттік квазимемлекеттік сыртқы қарыз 6,8 млрд АҚШ долларына немесе 19%-ға квазимемлекеттік сыртқы қарызды мерзімінен бұрын өтеу және қайта құрылымдау есебінен қысқартылды.

Тарихи тұрғыдан алғанда, Қазақстанның мемлекеттік секторы әлемнің қалған бөлігіне қатысты таза кредит беруші болып табылады (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша сыртқы активтер ішкі міндеттемелерден 47,5 млрд АҚШ доллары немесе 4,9 есе асты), яғни қалған әлем оларға қарағанда, бізге көп қарыздар.

Жеке сектордың сыртқы қарызы немесе компанияаралық қарыз 97 млрд долларды немесе ЖІӨ-нің 67%-ын құрайды. Оның көп бөлігі шетелдіктер қатысатын үш ірі жобадан тұрады – Қашаған, ТШО және Қарашығанақ.

Сыртқы активтерден асып кеткен сыртқы активтер үшін ұқсас тауарлардың сатылуын олардың топтарының Қазақстанда орналасқан компаниялары қаржыландырады.

Халықаралық әдістеме бойынша мұндай инвестициялар елдің сыртқы қарызы болып саналады.

Тұтастай алғанда, компанияаралық қарыздың өсуі өндірістік қуаттарды құру мен кеңейтуге, қазіргі заманғы технологиялардың келуіне, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және бюджетке салық түсімдерінің ұлғаюына инвестициялардың түсуін білдіреді.

Осылайша, жалпы алғанда, елдің сыртқы қарызы 152,7 млрд АҚШ доллары немесе ЖІӨ-нің 83% құрайды. Бюджеттік саясат тұжырымдамасына сәйкес, елдің сыртқы қарызының арақатынасы ЖІӨ-нің 100%-нан аспауы керек.

Министрліктің хабарлауынша, еліміздің сыртқы қарызының 80%-ы жеке саланың міндеттемелеріне тиесілі. Оған мемлекет те, қарапайым азаматтар да жауап бермейді.

«Халықаралық тәжірибеде сыртқы қарыздың параметрлерін талдағанда, фирмалар арасындағы қарызды алып тастау әдетке айналған, өйткені ол ең аз тәуекелді болып саналады. Өйткені, аффилирленген кредиторлар табысты қызметті жалғастыруға мүдделі, көбіне міндеттемелер шартты саналады. Қазақстанның сыртқы қарызын Үкімет, Ұлттық банк бақылайды. Сыртқы қарыз ел тұрғындарына ауыртпалық түсірмейді», - деді Әсет Иргалиев.

Сыртқы қарыз, егер оны ұтымды өтеу болса (тұрақты табыс деңгейі, өтімді активтер көзі), елдің дамуына қосымша инвестиция ретінде қызмет етеді.