Алматының айналасындағы ұлттық табиғи парктерде экологиялық туризм қалай дамып жатыр

Еліміздің ұлттық табиғи парктерінде экологиялық туризм қарқынды дамып келеді. Алматының айналасындағы «Іле Алатауы», «Алтынемел», «Шарын» сияқты ерекше қорғалатын аумақтарда туристік маршруттар жаңартылып, визит-орталықтар ашылып, эко-инфрақұрылым жасақталуда. Жаңа жобалар табиғатты қорғау, қалдықтарды басқару және туристерді экологиялық мәдениетке баулу арқылы парктердің тұрақты дамуына үлес қосып жатыр, деп хабарлайды Azattyq Rýhy.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туристер саны артты

Экологиялық туризмді дамытуда мемлекеттік ұлттық табиғи парктердің рөлі өте маңызды. Бұл парктердің басты міндеті – табиғатты қорғау мен қалпына келтіру ғана емес, сонымен қатар олардың аумағын экологиялық ағарту, ғылыми зерттеу, туризм және демалыс мақсатында дұрыс пайдалану.

Экология және табиғи ресурстар министрлігінің ақпаратынша, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға баратын адамдар саны жыл сайын артып келеді. Мысалы, 2024 жылы мұнда 2,8 млн адам келсе, биыл туристер саны 3,2 млн адамға жеткен.

Қорықтар мен ұлттық парктерде 174 туристік маршрут пен 46 арнайы жол бар, олардың жай-күйі үнемі жаңартылып отырады. Жайластыру жұмыстары туристерге қолайлы демалыс ұйымдастыруға бағытталған: арнайы тамашалау алаңдары, демалыс орындары, шатыр лагерьлер, ақпараттық стендтер мен карталар орнатылады. Барлық көрсеткіш үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) жасалған. Сонымен қатар, орындықтар, әжетханалар, қоқыс жәшіктері және басқа инфрақұрылым да жаңартылады.

Шетелдік тәжірибеге негізделген экотуризмді дамыту жобасы

Экология министрлігі экологиялық туризмді дамыту мақсатында Алматы мен Жетісу облыстарындағы ұлттық табиғи парктерде (МҰТП) жаңа жобаларды қолға алған. Олар АҚШ, Андорра, Австралия сияқты шет елдердің тәжірибесіне негізделген. Алғашқы жобалар «Алтынемел», Іле Алатауы және Шарын ұлттық парктерінде басталады. Ұлттық табиғи парктердің тұжырымдамалары дайындалып, бас жоспарлары бекітілді. Туристер ағынын талдау арқылы әр паркке қызметтердің толық спектрін ұйымдастыруға және инфрақұрылымды бірыңғай тәсілмен орналастыруға мүмкіндік туды.

Іле Алатауы МҰТП-да алғаш рет экотуризмді дамыту жобасы басталды. Жобада екі негізгі бағыт бар:

• әлеуметтік инфрақұрылым: визит-орталықтар, медициналық пунктілер, тамашалау алаңдары, тау соқпақтары мен көпірлер, көлік тұрағы, ақпараттық стендтер, билбордтар, био-дәретханалар және орындықтар орнату.
• коммерциялық инфрақұрылым: эко-отелдер, глэмпингтер, кемпингтер, тамақтану орындары, қазақ-ауыл және караванингтер ұйымдастыру.

Барлық шешім Үйлестіру кеңесінің ұсынымдарына сүйене отырып қабылданады. Әр парк жанында осындай кеңестер құрылған.

Ұлттық парктерде визит-орталықтар жұмыс істейді. Олар туристерге паркте қалай жүру керек екенін, туристік маршруттарды пайдалану кезінде қауіпсіздік ережелерін және биоалуантүрлілікті сақтау жөнінде ақпарат береді. Қазір Іле Алатауы, «Алтынемел» және «Шарын» ұлттық парктерінде визит-орталықтар ашық.

Сонымен қатар жаңа туристік маршруттар мен соқпақтар жасалып, оларды абаттандыру жұмыстары жүргізілуде. Бұл табиғатқа түсетін жүктемені азайтуға көмектеседі.

Алматыдағы жобаның табыстылығын ескере отырып, министрлік «Көкшетау», Баянауыл, Қатонқарағай және Қарқаралы ұлттық парктерінде экотуризмді дамыту тұжырымдамасын әзірлеу бойынша жұмысты бастады. Мұнда да жаңа тәсілдерді ескере отырып, экотуризмді дамытудың бас жоспарлары қайта қаралып жатыр.

Ұлттық парктердегі гидтер мен мамандардың дайындығы

Ұлттық табиғи парктерде жұмыс істейтін қызметкерлер мен гидтердің экологиялық білімі мен кәсіби дағдылары үнемі жетілдіріліп отырады. Оларға экология, биология, туризм және экологиялық туризм саласындағы арнайы дайындық бағдарламалары енгізілген. Бұл бағдарламалар қызметкерлерге табиғатты қорғау, қорғалатын аумақтарды сақтау және туристермен дұрыс жұмыс істеу дағдыларын береді.

Сонымен қатар, қызметкерлердің біліктілігін арттыру мақсатында түрлі семинарлар, тренингтер, практикалық сабақтар және сертификаттау жүйесі тұрақты түрде ұйымдастырылады. Бұл шаралар олардың жаңа әдістер мен тәжірибе меңгеруіне, экологиялық білімін жаңартып, заманауи туризм талаптарына сай болуына мүмкіндік береді.

Осылайша, ұлттық парктердегі қызметкерлер мен гидтер экотуризмді дамытуда сапалы қызмет көрсетуге дайын, туристерге ақпарат беруге және табиғатты қорғауға жауапкершілікпен қарайтын маман болып қалыптасады.

Экологиялық мәдениет

Халықты және жас ұрпақты экологиялық сауаттандыру мақсатында мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде тұрақты түрде табиғатты қорғау акциялары өткізіледі. Бұл акциялардың басты мақсаты – табиғатты сақтау мен қорғаудың маңыздылығын түсіндіру, туристерді табиғатқа жауапкершілікпен қарауға үйрету.

Сонымен қатар, Үкіметтің 2024 жылғы 31 қазандағы қаулысымен «Таза Қазақстан» экологиялық мәдениетінің 2024–2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Осы тұжырымдама аясында ел бойынша ірі экологиялық акциялар ұйымдастырылады. Мысалы, барлық ерекше қорғалатын табиғи аумақта «Парктер шеруі» акциясы және жалпы республикалық «Таза Қазақстан» акциясы өткізіледі. Бұл акцияларға оқушылар, студенттер, жергілікті тұрғындар қатысады. Сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар, қоғамдық бірлестіктер, халықаралық ұйымдар, экологиялық ұйымдар мен волонтерлер белсенді түрде қосылады. Акция барысында әр қатысушы табиғатты қорғауға үлес қосып, өз іс-әрекеттері арқылы басқаларға үлгі болады. Акция туралы ақпарат республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында, теледидарда және интернет-ресурстарда жарияланады, бұл экологиялық мәдениетті кеңінен насихаттауға мүмкіндік береді.

Экологиялық мәдениетті қалыптастырудың маңыздылығын ескере отырып, экология және табиғи ресурстар министрлігі МҰТП инфрақұрылымын дамытуға ерекше көңіл бөледі. Бұл:

• туристік маршруттарды дұрыс ұйымдастыру;
• экологиялық жолдар мен табиғи жол белгілерін орнату;
• туристерге арналған ақпараттық және білім беру материалдарын жеткізу;
• қауіпсіз және қолжетімді демалыс орындарын жасау;
• табиғатты қорғау мен экологиялық мәдениетті насихаттау шараларын өткізу арқылы жүзеге асады.

Осы шаралардың барлығы ұлттық парктерді туристер үшін тек демалыс орны емес, сонымен қатар экологиялық білім алу және табиғатты қорғауға үлес қосу ортасы ретінде қалыптастыруға бағытталған. Бұл іс-шаралар арқылы келушілер табиғатты құрметтеуді үйреніп, қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарайды, ал ұлттық парктердің тұрақты дамуы мен экологиялық тепе-теңдігі қамтамасыз етіледі.

Таза табиғат – ортақ жауапкершілік

Қазіргі уақытта мемлекеттік ұлттық табиғи парктер қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және әкету жұмыстарын өз қаражаты есебінен жүргізеді. Парк қызметкерлері қалдықтарды жинап, арнайы техникамен қалдық полигонына жеткізеді.

Сонымен қатар, МҰТП-дің басты мақсаты – туристердің экологиялық мәдениетін арттыру және табиғатқа деген жауапкершілікті қалыптастыру. Осы мақсатта «таза туризм» тұжырымдамасы енгізілді. Яғни табиғатқа зиян келтірмей, қалдықтарды дұрыс жинау, сұрыптау және тасымалдау арқылы қоршаған ортаны қорғау мәселесі басты назарда.

Осы бағытта «Көлсай көлдері» мен «Шарын» ұлттық парктерінде пилоттық бағдарлама іске қосылды. Бағдарлама келушілерге табиғатқа күтім жасауға көмектесетін нақты шараларды қамтиды. Мысалы, 2025 жылы бағдарлама Іле Алатауы, Сайрам-Өгем, Алтын Емел, Қарқаралы, Көкшетау, Баянауыл және Бурабай ұлттық парктерінде кезең-кезеңімен енгізілді. Бағдарлама аясында қалдықтарды бөлек жинау үшін 85 контейнер мен 19 урна, сондай-ақ 76 ақпараттық баннер мен 5 фандомат орнатылды. Туристерге қалдықтарды дұрыс жинау мен сұрыптау туралы түсіндірме жұмыстары жүргізіледі және қоқысты өзімен бірге алып кету үшін биологиялық ыдырайтын пакеттер беріледі. Осы шаралардың барлығы экологиялық мәдениетті қалыптастырып, табиғатқа зиян келтірмей, ұлттық парктерде таза және қауіпсіз демалысты қамтамасыз етуге бағытталған, деп атап өтті министрлік.

2026 жылы бағдарлама Жоңғар Алатауы, Катонқарағай, Қарқаралы, Бұйратау, Ұлытау және Тарбағатай ұлттық парктерінде енгізілмек.

Осылайша, МҰТП-де қалдықтарды жинау мен экологиялық мәдениетті қалыптастыру жұмыстары тұрақты жүргізіліп, табиғатты сақтау мен туризмді үйлестірудің тиімді моделі жасалып жатыр.