Қазақстанда қандай мемлекеттік мекемелерде адам құқығы жиі бұзылады – ҰТА зерттеуі

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл жанындағы Үйлестіру кеңесі Ұлттық алдын алу тетігі (ҰАТ) қатысушыларының 2021 жылы оқшауланған мемлекеттік мекемелерінде жүргізген мониторингілеу нәтижелерімен бөлісті, деп хабарлайды Azattyq Ruhy.

ҰАТ өкілдері атап өткендей, олардың мандаты құқық қорғау органдары, денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қызмет жүйелерінің қарамағындағы мекемелерді қоса алғанда, республика бойынша 3 мыңнан астам мекемені қамтиды. Есепті кезеңде ҰАТ қатысушылары осы мекемелерге 500-ден аса рет барып, мониторингілеуді жүзеге асырды.

ҰТА ұсынымдарының едәуір бөлігі ішкі істер (1,7 мыңнан астам) және денсаулық сақтау (700-ге жуық) министрліктеріне бағынысты мекемелерге қатысты болған.

Ұсынымдарда негізінен сотталғандарды ұстау жағдайларының төмендігі, оларға қатысты азаптау мен қатыгез қарым-қатынас қолдану мәселелері көтерілді.

Құқық қорғаушы Олжас Сыздықовтың айтуынша, сотталғандарға қатысты азаптау және қатыгездік қарым-қатынас тозығы жеткен материалдық-тұрмыстық жағдайға ғана емес, ең алдымен бас бостандығынан айыру орындарында адам құқықтарын сақтаудың нақты стандарттарының болмауынан, адам құқықтары саласындағы қызметкерлердің жүйелі білімінің болмауынан және ең бастысы – күрес үшін саяси ерік-жігердің жеткіліксіздігінен туындайды азаптау дейді.

«Өкінішке қарай, пенитенциарлық жүйеде материалдық қамтамасыз етумен байланысты бірқатар проблемалар бар екенін мойындау керек. Олар бойынша жұмыстар жүргізілуде. Осындай диалог алаңдары бізге қылмыстық жазалардың орындалуын халықаралық стандарттарға сәйкестендіруге септігін тигізеді. Қазір біз жеке инвестормен бірлесіп заманауи стандарттарға сай мекемелерді салу мәселесін пысықтап жатырмыз. Сонымен қатар, 2023 жылға дейін біз барлық мекемелерді бейнебақылаумен толық қамтимыз», - деді ІІМ ҚАЖК-нің төрағасы Жанат Ешмағамбетов.

Денсаулық сақтау жүйесінің мекемелерінде де пациенттердің тамақтануы, бір пациентке шаққандағы үйжай ауданының нормаға сәйкес келмеуі, олардың күнделікті серуендеу және жалғыз қалу құқығының шектелуі сияқты проблемалардың кеңінен таралғаны анықталды.

Үйлестіру кеңесінің мүшесі Шахноза Хасанова денсаулық сақтау және халықты әлеуметтік қорғау министрліктерінің оқшауланған мекемелері қызметкерлерінің кәмелетке толмаған балаларды оқыту бойынша біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру қажеттігін атап өтті.

Сондай-ақ, медициналық ұйымдарда табиғи өнімдердің орнына әртүрлі алмастырғыштар беру үрдісі өсуде (сүттің орнына – құрамында сүт бар өнім, ірімшіктің орнына – ірімшік өнімі, шырынның орнына – хош иісті алмастырғыштары бар сусын).

Өз кезегінде, ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Эльвира Әзімованың айтуынша, қаңтар оқиғалары Қазақстанның азаптауға қарсы міндеттемелерін әлі де толық орындамайтынын көрсетті.

«Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылғы қыркүйекте Қазақстан халқына Жолдауында азаптауға байланысты қылмыстарды тергеудің жүйелі тәсілін енгізудің маңыздылығын атап өтіп, осы функцияны орындауды Бас прокуратураға тапсырды. Тергеудің объективтілігі мен бейтараптығы туралы түсінік түпкілікті практикалық шешімге ие болуы керек. Адамның қадір-қасиеті мен өміріне қарсы озбырлыққа жол берілмеуі тиіс. 2022 жылы Мемлекет басшысының пенитенциарлық жүйені медициналық қызметін Ішкі істер министрлігінің қарауынан Денсаулық сақтау министрлігіне беру туралы маңызды саяси шешімі қабылданды. Бұл үлкен жеңіс. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бұл мәселені 7 жылдан астам уақыт бойы көтеріп келеді.

Біздің ойымызша, бұл шешім адамның денсаулығын сақтау құқығының Конституциялық кепілдігін сақтауды күшейтуге мүмкіндік беріп қана қоймайды. Азаматтық мамандарды пенитенциарлық жүйеге тарту және азаптау іздерін ертерек медициналық тіркеу арқылы біз осы санаттағы қылмыстық істер жиі тоқтатылатын және сотқа жетпейтін қатыгездік пен дәлелдемелер жинау жағдайларының алдын алу мүмкіндіктерін кеңейтеміз. Кінәлі адамдар жазасыз қалады.

Біз қазақстандық Омбудсмен институтының, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері және тәуелсіз мамандар қатысатын ұлттық алдын алу тетігінің әлеуетін нығайтуды жалғастырамыз.

Мемлекет осы құралдың әлеуетін тиімді пайдалануға және қатыгездік туралы хабарлаған азаматтарға сот төрелігіне жан-жақты қол жеткізуге мүмкіндік беруге тиіс. Аталған шаралар азаптауға нөлдік төзімділік саясатын нақты режимде көрсетуге мүмкіндік береді», - деп қорытындылады Эльвира Әзімова.