«Оңай ақша іздейді»: Алматыда лудоманияға қарсы күрес қалай жүргізіліп жатыр

Елімізде лудоманияға қарсы күрес мемлекет деңгейінде жүріп жатыр. Себебі жастар арасында бәс тігіп, құмар ойынның жетегінде кеткендер күн санап артып отыр. Лудоманияға қарсы күрес бойынша қандай іс-шаралар жүргізіліп жатқанын Azattyq Ruhy тілшісі саралап көрді.

ПРЕЗИДЕНТ ЖҮКТЕГЕН ТАПСЫРМАЛАР

Қыркүйекте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында халық арасындағы құмар ойынға тәуелділік мәселелерін көтерген болатын.

«Соңғы жылдары елімізде құмар ойынға тәуелділік белең алып барады. Кейбір отбасылар үшін бұл үлкен қасіретке айналды. Лудоманияға қарсы күресте тәрбие ісі мен түсіндіру жұмыстарына ерекше мән берілуге тиіс», - деді Президент.

Осыған байланысты Мемлекет басшысы салалық министрліктерге нақты міндеттер жүктеді.

Сонымен қатар, Қасым-Жомарт Тоқаев құмар ойынға тәуелді азаматтардың қатысы бар қылмыстар көбейгеніне құқық қорғау органдарының назарын аударып, алдын алу жұмыстарын жүргізіп, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдау жөнінде тапсырма берген болатын.

Жиын барысында Үкімет мүшелері мен бірқатар мемлекеттік орган басшылары баяндама жасады. Кеңес отырысының қорытындысы бойынша Қасым-Жомарт Тоқаев халық арасындағы құмар ойынға тәуелділікпен күресу үшін заңнамалық, ұйымдастырушылық және ақпараттық-идеологиялық шаралар кешенін қабылдауды тапсырды.

Лудоманияға қарсы күресті нығайтуды депутаттар айтып, дабыл қақты. Мәжіліс депутаты Аманжол Әлтай құмар ойындарының маркетингіне қатаң шектеулер енгізуді және VIP схемалар мен бонустық ұсыныстарға тыйым салуды ұсынды.

Депутаттың айтуынша, бүгінгі таңда ешқандай Заңда, Кодексте «лудоман» ұғымы анықталмаған.

«Бұл ауруды Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ресми түрде мойындады. Осыған байланысты, Денсаулық сақтау министрлігі «лудоман» анықтамасын ұғымдық аппаратқа енгізу мәселесін пысықтауы қажет.Сондай-ақ құмар ойынға тәуелділіктен зардап шегетін адамдарды емдейтін Оңалту орталықтары үшін лицензиялау жүйесін әзірлеу маңызды. Бұл оңалту мекемелеріндегі сапа стандарттарын қамтамасыз етуге және емдеу нәтижелері мен оңалту бағдарламаларының тиімділігін бақылауға жол ашатын мониторинг жүйесін құруға мүмкіндік береді. Сонымен бірге бүгінгі таңда БАҚ-та идеологиялық және ақпараттық жұмыстар жеткіліксіз жүргізіліп жатыр», - дейді депутат.

Аманжол Әлтай БАҚ, әлеуметтік желілер, жастар ресурстық орталықтары және басқа платформалар арқылы құмар ойындардың зияны туралы ағартушылық, тәрбиелік ақпараттарды дамытып, тарату қажетін ұсынды.

«Анықталған интернет-казинолар, ойын бизнесін заңсыз ұйымдастырушылар туралы ақпаратты қарау мерзімін қысқарту және «Кибернадзор» ақпараттық жүйесі арқылы оларға қол жеткізуді шектеуді пысықтау қажет. Тәуелділіктің жоғары қауіптілігіне байланысты құмар ойындарының маркетингіне қатаң шектеулер енгізу өте маңызды. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, интернет желісінде бонустық ұсыныстарды пайдаланатын клиенттер жоғары тәуекелді құмар ойындардың арбауына көбірек ұшырайды. Онлайн VIP схемалар мен бонустық ұсыныстарға тыйым салу қажет», - дейді Әлтай.

Әлтай Қаржы министрлігіне ойын бизнесін салықтық әкімшілендіруін күшейту мақсатында букмекерлік кеңселер мен тотализаторлардың өз аппараттық-бағдарламалық кешендерін Мемлекеттік кірістер комитетінің ақпараттық жүйелерімен толық интеграциялануын қамтамасыз етуді және Мемлекеттік кірістер органдарының сұрау салуы бойынша банк шоттарының болуы және олардың нөмірлері, осы шоттардағы ақша қалдықтары мен қозғалысы туралы мәліметтер беру міндетін белгілеуді ұсынды.

«Лудоманиямен күресу шаралары нақты фактілер мен сандар негізінде әзірленуі тиіс. Сондықтан Туризм және спорт министрлігі, Денсаулық сақтау министрлігі мен Ғылым және жоғары білім министрлігі бірлесіп ойынға тәуелділік тетіктерін түсінуге, сондай-ақ профилактика мен емдеудің тиімді әдістерін әзірлеуге бағытталған зерттеулер жүргізуді ұсынамыз. Лудоманиямен күресудің тиімді шараларын әзірлеу және осы тәуелділіктен зардап шегетіндерге қолдау көрсету үшін сенімді зерттеулер жүргізу, Қазақстандағы шынайы, нақты ахуалды көрсететін фактілер мен статистиканы жинау маңызды», - деп айтты ол.

Депутат букмекерлік кеңселер үшін құмар ойындар мен лудомания мәселелеріне қатысты зерттеулерді қаржыландыру міндеттемесін реттеу актілеріне енгізу маңызды екенін айтты.

Бұл зерттеулер бізге тәуелділіктің даму үрдісін жақсы түсінуге және алдын-алу мен емдеудің тиімді әдістерін жасауға көмектеседі.

Депутат атап өткендей, Қазақстанда лудоманиядан зардап шегетін адамдардың ми белсенділігін анықтауға бағытталған зерттеулер жоқ. Ал бұл бұзылыстың физиологиялық аспектілерін, яғни допаминдік жүйені және тәуелділік процесін анықтайтын шетелдік зерттеулер белсенді дамып келеді.

«Ойын индустриясын тиімдірек бақылауға және реттеуге, құмар ойындарға тәуелділіктерін азайтуға және осы саладағы заңсыз операцияларға қарсы тұру мақсатында Әділет министрлігіне төлем ұйымдары мен екінші деңгейдегі банктерге лицензияланбаған интернет-казинолардан, букмекерлерден және ұқсас ойын мекемелерінен төлем қабылдауға тыйым салатын заңнамалық өзгерістер енгізу ұсынылады. Борышкер азаматтардың бірыңғай тізіміне енгізілген адамдармен қоса алименттен жалтарғандарға да құмар ойындар мен ставкаларға қатысуға шектеулер енгізуді ұсынамын», - деп айтты депутат Аманжол Әлтай.

Оған қоса, азаматтардың ұялы телефондарына үнемі келіп түсетін құмар ойындарға итермелейтін SMS-хабарламалар туралы шағымдар жиі түседі. Осыған байланысты, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі ел азаматтарына осындай таратылымдарды шектеу мәселесін қолға алуы тиіс екенін атап өтті.

ЛУДОМАН ДЕГЕН КІМ?

Алматы қалалық психикалық денсаулық орталығының директоры Сапар Рахменшеевтің айтуынша, лудомандардың саны артып келеді. Бұған пациенттердің өздерінен де, тәуелді адамдардың жақындарынан да көптеген өтініштер дәлел бола алады.

«Біздің орталықта тәулік бойы жұмыс істейтін 376 56 60 сенім телефоны бар. Бізде өткен жылмен салыстырғанда қоңыраулар саны 600-ге өсті. Олардың көбі лудоманияға қатысты. Адамдарды осы тәуелділіктен қалай емделуге болады және ол үшін қайда бару керектігі қызықтырады», - деп бөлісті Рахменшеев.

Лудоманияның даму себептері туралы айта отырып, сарапшы әр адамда олар әртүрлі болуы мүмкін екенін атап өтеді. Егер кейбіреулер қызығушылық итермелесе, басқалары үшін бұл шынайы әлемнен кетудің тәсілі.

«Егер бұрын казиноға барып, бәс тігетін болса, қазір әлеуметтік желілерді дамытудың арқасында адам үйден немесе кеңседен шықпай ойнай алады. Тағы бір себеп – «оңай ақша» деп аталатын ақша табу жолы. Адам ойнау арқылы оңай ақша іздей бастайды. Сондай-ақ, депрессияға ұшыраған кезде, тәуелді адам қоғаммен байланысын жоғалтады, тұйықтала бастайды және тек ойынмен алданады. Тағы бір себеп – ересектер балалар сияқты әрекет етіп, жауапкершілікті алғысы келмей, жанжалдан қашуы», - деді Рахменшеев.

Сарапшының айтуынша, лудоманияның салдары отбасы ішіндегі тұрақты қақтығыстар мен қарым-қатынас тапшылығы болуы мүмкін.

«Лудомания белгілері алкоголизм мен нашақорлыққа ұқсас. Мысалы, лудоман ойнай бастағанда, денеде адреналин мен дофамин бөлінеді, бұл эйфориялық күйге әкеледі. Ол үнемі осы күйде болғысы келеді және тәуелділікке кетеді. Лудомания - бұл адамның өмірін бұзатын ауыр, психикалық ауру. Адамдар көп нәрсені, жұмысты, отбасындағы, қоғамдағы орнын жоғалта бастайды. Ең алдымен, ересектер де, балалар да өзара қарым-қатынас жасауы керек. Ата-аналар балаларға назар аударуы керек. Мәселелерді ашық талқылап, оларды мамандармен бірге шешу қажет», - деп толықтырды сарапшы.

Сонымен қатар, лудоманды анықтау оңай. Адам өзгере бастайды, ашуланшақ болады. Құмар ойынға тәуелді адам жиі өтірік айтады, үйге ақша әкелуді тоқтатады. Егер аталған «белгілер» байқалса, сарапшы мамандардың көмегіне жүгінуді ұсынады.

«Оларға қалай көмектесуге болады? Ең алдымен, мамандарға жүгіну керек, бұл психологтар немесе психотерапевттер болуы мүмкін. Біздің орталықта стационарлық ем көрсетілген науқастар орналасқан. Бұл - депрессияға ұшыраған, ұйқысы бұзылған науқастар. Оларды емдеуде ұйқыны жақсартатын, депрессияны жеңілдететін дәрі-дәрмектер қолданылады, біздің психотерапевттер олармен қатар жұмыс істейді. Біздің тәжірибемізде туыстары оларды жарнамаға сеніп, халық емшілеріне апарған науқастар кездесті. Нәтижесінде олар емделмейді, бірақ бізге күрделі түрде келеді. Сондықтан мен мамандарға жүгінуді ұсынамын», - деп атап өтті С. Рахменшеев.

Алматы қаласында жастар арасындағы лудоманиямен күрес мәселесі бойынша стратегия әзірлеу талқыланған болатын.

ІІМ құмар ойындарына қызығатындар 2022 жылмен салыстырғанда 40%-ға артқанын, бір жылдың ішінде құмар ойындарының табысы 100 мрд теңге болғанын атап өтті. 

«Осы ретте жастар арасында құмар ойындарына қарсы түсіндіру жұмыстарын жүргізу керек. Осы мақсатта түрлі іс-шараларды қолға аламыз деген сенімдемін», – дейді Алматы қаласы дін істер жөніндегі басқармасының басшысы Нурлан Қиқымов.

«AMANAT» ПАРТИЯСЫНЫҢ БАСТАМАЛАРЫ

Партияның фракция мүшелері үнемі лудоманиямен күрес және букмекерлік кеңеселердің жарнамасын тыюды жиі айтады.

Мысалы, биыл Туризм және спорт министрлігінің ұсынысы бойынша сот шешімдерінің негізінде 6 букмекерлік кеңсенің, 5 тотализаторлардың және 1 ойын автоматтары залының лицензиялары қолданылуы тоқтатылды.

2021 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін ойын бизнесі субъектілерінің саны 2 еседен астам қысқарды(71-ден 31-ге дейін). Қазіргі таңда ойын бизнесі және лотерея қызметі саласындағы мемлекеттік реттеуді, сондай-ақ лудоманияның профилактикасын жетілдіру жөніндегі Кешенді жоспар әзірленді. 

«AMANAT» партиясы халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру жөніндегі «Қарызсыз қоғам» жобасын да іске асырып жатыр.

Қазақстан Республикасы Қаржылық мониторинг агенттігінің ақпараты бойынша 2019 жылдан бастап заңсыз ойын бизнесін ұйымдастыру фактілері бойынша 2022 жылы 5,5 мың онлайн-казино сайттары мен аккаунттары, биыл - 2 мыңнан аса сайт бұғатталды.

Сарапшылардың бағалауы бойынша әлемде ойынға тәуелділік себебінен суицидтің 15 есе артуы байқалады.

Биылғы 8 айда елде 2620 суицид фактісі тіркелген, оның 2080 ерлер, 540 әйелдер және 139-ы кәмелетке толмағандар. Сондай-ақ, құмар ойындарға қаражат табу үшін адамдар ортақ отбасылық мүлікті сатады, несие алады және қылмыстар жасайды. Мысалы, 2023 жылы Астана қаласында бір азамат ақшалай қаражатқа мұқтаж болуына байланысты көлігін иемденіп, одан әрі сату мақсатында өзінің досын өлтірген. Осылайша, құмар ойындарға тәуелділік ұрлыққа, сеніп тапсырылған мүлікті жымқыруға және басқа да экономикалық қылмыстарға әкеледі.

Мәжіліс Спикері, «AMANAT» төрағасы Ерлан Қошанов лудомания адам тағдырына балта шабатын қауіпті құбылысқа айналып бара жатқанын атап өтті.

Осыған байланысты, партия ойын бизнесі, букмекерлік кеңселер мен лотерея қызметтері бойынша заң жобасын дайындауға бастамашы болды.

«Қазіргі таңда Қазақстанда ойынқұмарлық індеттей өршіп, ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіре бастады. Лудомания – ХХІ ғасырдың дерті. Миллиондаған адам құмар ойындардан зардап шегеді. Бүгінде бәс тігу мектеп қабырғасынан басталып жатыр. Барлық ойын онлайн, жұртшылыққа оңай қолжетімді. Сондықтан Мемлекет басшысы бұл тақырыпты Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында көтеріп, құмар ойындарды шектеуге қатысты міндет қойды. Енді депутаттар мұны заң жүзінде бекітуі керек», – деді ол.

Атап айтқанда, алимент, салық және несие бойынша борышкерлер тізілімінде тұрған жеке тұлғалардың құмар ойын ойнауына тыйым салу ұсынылады. Заңды тұлғалар рұқсат етілген жасқа толмаған адамдарды құмар ойынға тартқаны үшін әкімшілік жауапкершілікке, сондай-ақ онлайн-казино ұйымдастырғаны үшін қылмыстық жазаға тартылады. Көшелерде, интернетте және бұқаралық ақпарат құралдарында букмекерлік кеңселер мен тотализаторлардың жарнамасы шектеледі.

Осыған дейін Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғиният лудоманияны емдеудің хаттамасы енгізілетінін айтқан болатын.

«Лудомания психопатияның бір түрі ретінде психикалық ауытқу ретінде хаттамамен емделеді. Мамандар хаттама әзірледі, оны біздің медициналық ұйымдар сынап көрді және жақын күндері біріккен сапа комиссиясы оны мақұлдайды. Жеке орталықтар тек лицензия бойынша емдеуі керек. Егер лицензия болса, онда мамандар, жабдықтар, тиісті бөлме болуы керек, демек олар ДСМ-нің барлық актілерін, бұйрықтарын басшылыққа алуға міндетті», - деді Ажар Ғиният.

Авторы: Аягөз ҚҰРМАШ