«Атырау халқы таза ауаға зәру»: депутаттардың көтерген өзекті мәселесін Үкімет қолға алды

«AMANAT» партиясы фракциясының мүшелері Дүйсенбай Тұрғанов пен Әділ Жұбанов Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Роман Склярға жолдаған депутаттық сауалдарында Атырау өңірінің экологиясына қатысты мәселені көтерді, деп хабарлайды Azattyq Ruhy.

«Атырау экологиясы апаттық жағдайда болуына байланысты халықтың өмір сүру сапасы жақсартуды қажет етеді. Облыстағы экологиялық ахуал – республикалық деңгейдегі проблемаға айналғанымен халықтың жан-айқайын еститін министрлік те, Үкімет те жоқ. Жыл сайын өңірде онкологиялық аурулар белең алып, мүмкіндігі шектеулі, туабітті науқас балалар саны артып отыр. Ашынған атыраулықтар бейбіт митингке шығып, облыстағы жер қойнауын пайдаланушылар мен Үкіметке нақты талаптарын қойды. Түптеп келгенде, Атырау халқы таза ауаға зәру. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Атырау облысына сапары барысында тұрғындардың әл-ауқаты қоршаған орта сапасымен тығыз байланысты екенін және облысымыздың экологиялық ахуалын жақсарту бағытында шұғыл шаралар қабылдануы қажет екенін айтқан болатын. Ғасырдан астам мұнай өндірілетін Атырауға қарап, мұнайлы астана деп айтудың өзі қиын. Тәуелсіздік алған 30 жыл ішінде Атыраудың тек донор аймақ ретінде қаралып, облыстың экономикалық-әлеуметтік дамуына мемлекеттік деңгейде көңіл бөлінбеуі – Атырау халқына жасалған әділетсіздік», - делінген депутаттық сауалда.

Аталған мәселеге орай депутаттар Атыраудың экологиясын жақсартуды Үкімет деңгейінде шешу үшін бірқатар ұсыныстарды жолдады:

• Үкімет жауапты министрліктермен бірлесіп, Атырау облысын экологиялық дағдарыс аймағы деп танып, экологиялық коэффициент, жеңілдіктер мен өтемақылар төлеу жүйесін енгізуі қажет.
• Атырау қаласы атмосферасының өндірістік объектілермен, әсіресе Атырау мұнай өңдеу зауытымен ластануы қауіпті деңгейге жетті. 2021 жылы «ҚазМұнайГаз» Ұлттық компаниясымен зауытта «Tazalyq» жобасы қабылданған болатын, алайда, зауыттың кәріздік суларын биологиялық тазарту қондырғыларын жаңғырту жұмыстары жүргізілмей отыр. Сонымен қатар, кәсіпорында қоршаған ортаға әсер ету қаупі жоғары 30-дан астам технологиялық қондырғылар бар, суды қайталама пайдалану технологиясы қарастырылмаған, бұл өз кезегінде ағынды суларды булану өрістеріне (жер асты суларының ластануы) ағызуға әкеледі. Осыған байланысты, ҚазМұнайГазға Атырау мұнай өңдеу зауытында технологиялық аудит жүргізіп, зауытта толықтай экологиялық жаңғырту жұмыстарын аяқтау, қоршаған ортаға теріс әсерді жоюды міндеттеу қажет. Немесе зауытты қаладан көшіру мәселесі қарастырылсын. Сондай-ақ, Атырау мұнай өңдеу зауытының өнеркәсіп объектілерінен 1000 метрге жетпейтін қашықтықта тұрғын үйлер орналасқан. «ГеоПортал» ақпараттық жүйесіне сәйкес, бүгінде зауыттың санитарлық қорғау аймағында 40-тан астам тұрғын үй қалып отыр. Бұл аталған тұрғын үй иелері зауыттың иісімен уланып, денсаулықтарына зиян келгенін алға тартып, наразылық акцияларын ұйымдастыруда. Осыған байланысты, ҚазМұнайГаз зауыттың санитарлыққорғау аймағының шекарасын қайта белгілеу және аталған тұрғын үйлерді көшіру мәселесін шұғыл шешуі қажет.
• Атырау облысы бойынша І санатты кәсіпорындардың атмосфераға шығарындыларының шекті көрсетілген көлемдерін қайта қарап, екі есе төмендету қажет. Қазба байлықты игеріп жатқан компанияларды жаңа технологияларды енгізуге ынталандыратын заң нормалары енгізілуі тиіс.
• Атырау облысындағы экологиялық ахуалды жақсарту бағытында бірқатар қоршаған ортаны қорғау жобаларын жүзеге асыру қажет. Олар: Атырау қаласының оң жағалауында құрылысы жүріп жатырған «Суларды тазарту қондырғысын» толықтай қаржыландырып, уақытылы іске қосылуын қамтамасыз етіп, және қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарын және қоқысты қайта өңдеу кешендерін салу жобаларын жасақтап іске асыру.

Өз кезегінде Премьер-Министрдің бірінші орынбасары депутаттардың сұрағына жауап беріп, мәселелер Үкіметтің тұрақты бақылауында екенін жеткізді.

«Қазақстан Республикасы Экология кодексінің  405-бабына сәйкес төтенше экологиялық жағдай аймағы немесе экологиялық зілзала аймағы деп жариялау болжанатын аумақты зерделеу мақсатында Атырау облысы әкімдігімен комиссия құру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Себебі аталған аумақты төтенше экологиялық жағдай аймағы немесе экологиялық зілзала аймағы деп жариялау үшін қосымша зерттеулерді жүргізу қажет болады.

Атырау облысының экологиялық жағдайын жақсарту үшін АМӨЗ 2028 жылдың соңына дейін мынадай жобаларды іске асырады: 4 технологиялық қондырғыда мониторингтің автоматтандырылған жүйесін енгізу (2023 ж.); «Tazalyq» жобасы шеңберінде тазарту құрылыстарын толық жаңғыртуды аяқтау (2023 ж.); жаңа сорғы станциясының құрылысы (2025 ж.); барлық мұнай және бензин резервуарына понтондар орнату (2025 ж.); сарқынды суларды толық тазарту қондырғысының құрылысы (2028 ж.)», - делінген жауапта.

Үкіметтің жауабына сенсек, бұл жобаларды іске асыру атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларын азайтуға, Жайық өзенінен суды пайдалануды қысқартуға және сарқынды сулардың төгінділерінің көлемін азайтуға мүмкіндік береді.

«2023 жылы технологиялық шығындар мен өртеу нормаларын белгілеу үшін тәуелсіз зерттеу, сондай-ақ әлемдік МӨЗ аудитін жүргізуде тәжірибесі бар халықаралық танылған мамандандырылған сараптамалық компанияны тарта отырып, зауыттың материалдық теңгерімін жүргізу және зауытты үш жылдық (тоқтаусыз) жөндеу аралық кезең жағдайында пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында АМӨЗ қондырғыларының жабдықтарына кешенді техникалық-ұйымдастырушылы аудит жүргізу жоспарлануда», - делінген жауапта.

Сондай-ақ I санатты кәсіпорындардың атмосфераға шығарындыларының шекті көрсетілген көлемдерін қайта қарап, екі есе төмендету және қазба байлықтарды игеріп жатқан компанияларды жаңа технологияларды енгізуге ынталандыратын заң нормалар енгізу бойынша Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес Министрлік эмиссияларды төмендету бойынша жұмыс жүргізуде.

«Жалпы, 2029 жылға дейін төмендеу жоспарлануда. Ірі өнеркәсіптік объектілер эмиссияларды 20%-дан 30%-ға дейін төмендету бойынша міндеттемелер алды. Оларға қол жеткізу үшін кәсіпорындар ең үздік қолжетімді технологияларды енгізетін болады және тиісінше Экология кодексінің шеңберінде кешенді экологиялық рұқсаттар алатын болады. Өңірде қауіптіліктің 1 санатына жататын 147 табиғат пайдаланушы жұмыс істейді. Атырау облысындағы атмосфералық ауаның жай-күйі мұнай-газ өнеркәсібі кәсіпорындарынан және энерго-коммуналдық шаруашылықтардан, сондай-ақ көлік құралдарынан және шаруашылық қызметтің басқа да объектілерінен шығарындылар көлемімен және ластаушы заттардың ингредиенттерімен алдын ала анықталады. Облыстың ауа бассейнінің ластануының негізгі үлесі (85%-дан астамы) мұнай-газ өндіру және мұнай өңдеу шаруашылық қызметімен айналысатын кәсіпорындарға тиесілі. Қоршаған ортаға теріс әсерді азайтудың тиімді құралдарының бірі – қолжетімді ең жақсы әдістерді енгізу. Қазіргі уақытта мұнай-газ, тау-кен металлургиясы, химия және электр энергетикасы салаларына арналған 12-ден астам анықтамалық жобалар әзірленді. Анықтамалық жобалар ең жақсы қолжетімді әдістерді қолдану салаларын қамтиды, сондай-ақ атмосфералық ауаға шығарындыларды азайту мақсатында шаң, азот оксидтері, күкірт диоксиді және т. б. сияқты маркерлік заттардың көрсеткіштері бойынша шекті деңгейлерді белгілейді», - делінген хабарламада.

Мәселен, 2025 жылдан бастап ТОП-50 кәсіпорын үшін ҚР Салық кодексіне сәйкес қоршаған ортаға эмиссиялар үшін төлемді босату бойынша қолдау шарасы қолданылатын болады (коэффициент мөлшерлемесі – 0 қолданылады).

Кәсіпорындар 10 жылдық кезең ішінде экологиялық тиімділікті арттыру бағдарламасына сәйкес ҚҚТ енгізетін болады, сол арқылы жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың қоршаған ортаға эмиссияларға ақы төлеуден босату және ҚҚТ енгізуге қаржы қаражатын жіберу мүмкіндігі болады.

Қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсерді азайту шеңберінде 2020 жылдан бастап НКОК «Болашақ» зауытында Астрахань – Маңғышлақ құбырынан су тартуды 70% - ға қысқартуға және булану тоғандарына ағызылатын сулардың сапасын жақсартуға бағытталған «Суды тазартудың жаңа қондырғылары» жобасы іске асырылуда. 2023 жылы пайдалануға беру жоспарланып отыр.

«Атырау қаласының сол жағалауындағы канализациялық тазарту қондырғыларының (КТҚ) құрылысы аяқталды, 2024 жылы аяқталу мерзімімен оң жағалаудағы ескі КТҚ қайта реконструкциялануда. Министірлік облыс әкімдігімен бірлесіп Атырау облысының экологиялық проблемаларын кешенді шешу жөніндегі Жол картасын (бұдан әрі – жол картасы) бекітті. Жол картасын орындау шеңберінде 2024 жылы жұмыстардың аяқталу мерзімімен «Тухлая балка» және «Квадрат» булану алаңдарын рекультивациялау жүргізіледі. Сұрыптау желісі мен қоқыс өңдеу кешені бар жаңа қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) полигонының құрылысы жүргізілуде. Аяқтау 2024 жылы жоспарланған. Осы объектілер пайдалануға берілгеннен кейін Атырау қаласының қолданыстағы полигонын рекультивациялау жүргізіледі. 2023 жылы қоршаған ортаны жақсартуға жоспарланған шығындар 11,9 млрд. теңгеден асады. Облыс әкімдігінде өңірдің жұртшылығымен өзара іс-қимыл жасау үшін белсенділердің, ғалымдардың, мәслихат депутаттарының және БАҚ өкілдерінің қатысуымен қоршаған ортаны қорғау мәселелері жөніндегі комиссия құрылды. Комиссия жол картасы шеңберінде көзделген шаралардың орындалуын бақылауды жүзеге асыратын болады.Бұл мәселелер Үкіметтің тұрақты бақылауында, – деп жазылған жауапта.