Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың саны азайған жоқ, жылы жауып қойдық – сарапшы

«Тоқпақтың астында қалған жәбірленуші өзін қорғауы үшін сотқа дәлелдерді немесе қылмыскер мен куәгерді өзі жеткізуі тиіс. Бұл – қылмысты жылы жауып қоя салуға себеп». Ішкі істер министрінің орынбасары Игорь Лепеха қоғамның бұл өзекті мәселесін шешуде жазаны қатаңдату, керісінше, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықты азайтқан жоқ екенін атады, деп хабарлайды Azattyq Ruhy тілшісі.         

«Мұның бірнеше себебі бар. Біріншіден, сотқа дейінгі және сот ісін жүргізу процесі әкімшілік іс жүргізуден түбегейлі ерекшеленеді және қатты бюрократияланған. Тұрмыстық зорлық-зомбылық жеке айыптау істеріне қатысты. Осыған байланысты полиция дәлелдемелер жинау және сотқа құқық бұзушының іс-әрекетін заңсыз беру мүмкіндігінен айырылды. Сонымен қатар жәбірленуші сотқа дәлелдемелерді өз бетінше ұсынуы, сондай-ақ қылмыскерлер мен куәгерлерді сот процесіне өзі жеткізуі керек болатын парадоксалды жағдай болды», - дейді ол.

Шын мәнінде, бұл шарттарды орындау мүмкін емес. Өйткені отбасылық-тұрмыстық қатынастардың ерекшеліктері оның агрессорға тәуелділігінің түрлі формасын қарастырады. Яғни, бұл көбіне қаржылық, психологиялық, физикалық және т.б. проблемалар болуы мүмкін. Агрессордың алдын алу шараларын дереу қабылдау принципі де іс жүзінде орындалмайды. Өйткені полиция мұндай істер бойынша тергеуді тек сот жүргізе алады деп, мәлімдеме жасаудан бас тартқан.

«Екінші себеп – санкциялар. Әдетте, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа алкогольді асыра пайдалану, жұмыссыздық, тұрмыстық тұрақсыздық және отбасының әлеуметтік-экономикалық деңгейінің төмендігі сияқты бірқатар әлеуметтік мәселе ықпал етеді. Осыған байланысты тағайындалған айыппұл (200 АЕК-ке дейін немесе 500 мың теңгеге жуық) отбасы бюджеті үшін ауыр, оның төлем ауыртпалығы құқық бұзушыға емес, бүкіл отбасына түседі. Сонымен қатар отбасы мүшесін қылмыстық жауапкершілікке тарту перспективасы (тіпті соттылығы болмаса да) жәбірленушінің тұрмыстық зорлық-зомбылықтың болғаны жайлы жария етпеу туралы шешіміне одан сайын әсер етеді», - дейді спикер.

Үшінші себеп, вице-министрдің айтуынша, қорғаныс нұсқамасы мен құқық бұзушының мінез-құлқына ерекше талаптар қою тетіктері де іс жүзінде орындалған жоқ.

«Бұл шаралар арнайы салалық заңдармен, бірақ әкімшілік жауапкершілік объективі арқылы реттеледі. Қылмыстық кодекс бүгінге дейін Әкімшілік кодекске ұқсас шектеу шараларын белгілеуге мүмкіндік бермейді. Осыған байланысты учаскелік инспекторлар тиісті алдын алу жұмыстары үшін отбасылық тирандарды кәсіптік есепке алу мен бақылауға қою мүмкіндігінен айырылды. Күнделікті өмірдегі зорлық-зомбылық жасырын сипатқа ие болды, ал жүйелі қақтығыстар отбасылық қатынастардың қатаң түріне айнала бастады. Көбінесе мұндай шиеленіс ауыр қылмысқа айналады», - деп атап өтті ол.

Министрдің орынбасарының айтуынша, шын мәнінде, құқықбұзушылықтың екі құрамы – ұрып-соғу және денсаулыққа жеңіл зиянды қылмыстық заңның объективі арқылы қараған кезде, азаматтардың мемлекеттік билікке деген сенімі бұзылады, өйткені құрбандарды тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау тиімсіз болып барады.

2017 жылы тұрмыстық зорлық-зомбылықты әкімшілік құқықбұзушылық санатына қайтару туралы шешім қабылданды.

«Тәжірибе көрсеткендей, 108, 109-баптарды әкімшілік-құқықтық жауапкершілікке көшіру бірінші жылы (5 айда, 2017 жылдың шілдесінен желтоқсанына дейін) жауапкершілікке тартылған адамдар санының 10 есе өсуіне әкелді, бұл оның нәтижелілігін дәлелдейді. Бұл отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқықбұзушылықтардың төмендемегенін, жылы жауып қойғанымызды растайды», – деп түйіндеді ол.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық тек әлеуметтік емес, экономикалық мәселелер де тудырады. Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі Азиза Шужеева бұл туралы айтып берді. 

«Қазақстандағы тұрмыстық зорлық-зомбылық мемлекетке 60 миллиард теңге шығын әкеледі деп есептелді. Ал еңбек шығындары, әйелдердің нәтижелі жұмыспен қамтылуынан ЖІӨ-ге минус 1,6% құрайды», - деді Азиза Шужеева.

Ал «TALAP» қолданбалы зерттеулер орталығының басшысы Рахым Ошақбаев ресми статистика бұл заңсыз құбылыстың нақты ауқымын көрсетпейтінін айтты.

«2020 жылы 179 мың отбасылық жанжал туралы хабарлама келіп түскен. Біз бұл жасырын қылмыс екенін түсінеміз. Мен тек 20% пайызы хабарланды деп ойлаймын. Егер отбасы мүшелерінің саны үш, төрт немесе бес адамға көбейтілсе, Қазақстанда үш миллионға жуық адам отбасылық зорлық-зомбылықтың құрбаны немесе куәгері болғанын көресіз. Яғни, бұл – өте ауқымды құбылыс», - деп атап өтті Ошақбаев.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесін шешу үшін Қазақстанда отбасының шырқын бұзатын «ұртоқпақтардың» бірыңғай ашық тізілімін түзу жоспарланып отырғаны белгілі болды. Бұл туралы журналистерге Мәжіліс депутаты Бақытжан Базарбек мәлімдеді.

Авторы: Сымбат ҒАЛЫМЖАН