Өзге ел үшін соғысуға дайын қазақстандықтар бар - маманмен сұхбат

Экстремизм – қазіргі әлемдегі ең үлкен қауіптердің бірі болып отыр. Уақыт озған сайын бұл мәселенің ауқымы мен өзектілігі артып барады. Мамандардың айтуынша, экстремистік ұйым өкілдері немесе осындай көзқарасты ұстанушылар діттегеніне жету үшін кез-келген құралды ұтымды пайдалануға тырысады. Оның алдын-алудың қандай тетіктері бар, бұл бағытта қандай жұмыс атқырылып жатыр? Azattyq Ruhy тілшісі СҚО Полиция департаменті Экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасының жедел қызметкері Марат Елубаевпен сұхбаттасқан еді.

- Экстремистік ұйымдардың көздеген мақсаты не?

- Бұл ұғым экстремалды көзқарастарға, әсіресе шараларға деген міндеттеме дегенді білдіреді. Мұндай әрекеттің ішінде тәртіпсіздіктерді, заңға бағынбауды, террористік әрекеттерді, партизандық соғыс әдістерін атап өтуге болады. Экстремизмнің өзін бірнеше түр мен бағытқа бөлуге болады. Негізгілері – ұлттық, саяси және діни мақсатты көздейді. Экстремистік ұйым өкілдері қоғамда қалыптасқан жүйені күшпен немес басқа да айла-тәсілдермен өзгертуге тырысады.

- Адамдардың экстремистік ұйымдардың қатарына кіріп кетуіне не себеп?

- Көбіне өз дүниетанымы қалыптаспаған, ой-пікірі солқылдақ жастар экстремистік ұйымдардың қатарына өтіп кетеді. Оған білімнің таяздығы да себеп. Өрімдей қыз-жігіттер экстремистердің қолында өте ұтымды «құралға» айналады. Олар зорлық-зомбылықты қалыпты жағдайға санап, адамның өмірін құнсыз дүние көреді. Мұндай адамдардың бойынша ашушаңдық, қатыгездік, өзімшілдік, халық және әлеуметтік топтарға деген жеккөрушілік сезім артады. Қоғамда қалыптасқан құндылықтарды жоққа шығарып, басқаларды өз көзқарастарының дұрыстығына сендіргісі келеді. Алайда олар өздерінің террористік және экстремистік ұйымдарың қолында қуыршаққа айналғанын байқамайды. Мұның барлығы алдау-арбаумен жүзеге асырылады.

- Басқарма жұмысының негізгі бағыты жайында айтып өтсеңіз?

- Біз әлеуметтік желілерде көп жұмыс жүргіземіз. Өтйкені жалған уағыз таратушылар интернет платформаларды белсенді пайдаланады. Себебі әлеуметтік желілер арқылы ақпарат жариялау тегін әрі көп адамды қамтуға болады. Видеоны жазып, кез келген парақшаға сала салса, әрі қарай тарап кете береді. Қазақстан – зайырлы мемлекет. Қазақ халқы өзін мұсылман санағанымен, басым бөлігі бес уақыт намаз оқымайды. Бір сөзбен айтқанда, дін туралы көп біле бермейді. Ал жастар арасында көзқарас өзгеріп келе жатқандығы байқалады. Олар дінге жақын. Өздеріне қажет мәліметті әлеуметтік желілерден іздейді. Онда жалған уағыз таратушылардың жариялаған ақпаратының соңынан еріп кету еш қиындық туғызбайды. Әлеуметтік желілерде тұрақты түрде мониторинг жүргіземіз. Мешіттерде имамдармен бірге жұмыс істейміз. Өзін дәстүрлі дін өкілі ретінде таныстырып, басқа ағымды ұстанушылар болуы да мүмкін. Олармен әңгіме жүргізіп, қорытынды жасаймыз. Әрине, барлық адамдармен сөйлесе бермейміз. Сырт келбетімен, сөйлеген сөзімен күмән туыдыратындар болады. Деструктивті ағымдар өкілдері көбіне арабша сөйлесуге тырысады.

- Заңсыз діни әдебиеттерді таратушылар қалай жазаланады?

- Солтүстік Қазақстан облысы бойынша діни әдебиет сатуға рұқсаты бар 15 дүкен тіркелген. Олардың арнайы лицензиясы бар. Діни кітаптар және атрибутика осындай нүктелерде ғана сатылуы тиіс. Оны заңсыз таратқандар әкімшілік кодекс бойынша жауапқа тартылады. Ең көбі 100 АЕК көлемінде айыппұл салынады. Мәселен біз «Жаңажол» кеден бекеті арқылы Қазақстанда тыйым салынған әдебиетті ел аумағына кіргізбек болған азаматты ұстадық. «Таңдалған хадистер» кітабын 2013 жылы Астана қаласындағы Сарыарқа соты «экстремистік әдебиет» деп танып, оған республикада тыйым салынған. Біз күмәнді материалдарды тапсақ, арнайы сараптамаға жібереміз. Теолог ғалымдар оны оқып, қорытынды шығарады. Яғни бір ғана деректі анықтау үшін қаншама адам еңбектенеді.

- Соңғы уақытта әлеуметтік желілерде Қазақстанда тұрып жатқан түрлі ұлт өкілдері арасында дау-дамайдың көбейгендігі байқалады. Мұндай арандатушыларға қатысты қандай шара қолданылады?

- Иа, соңғы кездері түрлі ұлттар арасында араздық тудыруға тырысушылар көбейіп кетті. Мәселен былтыр ерлі-зайыптылар ютубта чат-рулетка арқылы байланысқа шығып, «Солтүстік Қазақстан – Ресейдің жері» деген сарында әңгімелер айтқан. Ұзақ уақыт бойы тергеу жүрдіді. Олар қылмыстық жауапкерлішікке тартылып, әрқайсысы 5 жылға бас бостандығынан айрылды. Тағы бір дерекке тоқталар болсақ, әлеуметік желілерде қазақ халқына тіл тигізген азаматты анықтадық. Тергей келе, оның 8 эпизодқа қатысы бары анықталды. Бәрінде бір сарынды ақпарат жариялаған. Мұндай адамдар кінәсін бірден мойындамайды. Оны дәлелдеу де оңай емес. Кейбіреуі жеке акаунтын бұзғанын айтады.  Оның барлығын техникалық жолмен анықтаймыз. Тергеу 1 жыл бойы жүрді. Сот қылмыскерді 7 жылға бас бостандығынан айырды. Қазақ халқының елге келген барлық адамдарға қонақжайлықпен қарайтын дәстүрі бар. Ресейде мобилизация жарияланғанда республикаға көп азаматтар келгені белгілі. Жергілікті халық оларды қабылдады. Шетелдіктердің тарапынан да ел аумағына өту барысында айтарлықтай заң бұзушылық болған жоқ. Себебі шекара ашық, Қазақстанға келуге тыйым салынған жоқ. Алайда Ресейге немесе Украинаға барып, соғысқа қатыспақ болған Қазақстан тұрғындары да болды. Біздің елдің азаматтарына өзге мемлекет үшін қолына қару алуға тыйм салынған. Соғысу үшін шекара аспақ болған сәтте ұсталған азаматтар да болды. Олармен профилактикалық әңгіме өткізіледі.

- Түрлі ұлт арасында арандатушылық туғызуға тырысатындар қандай мақсат көздейді?

- Кейбірі өз ұлтын өзгелерден жоғары санайды. Яғни бұл тұтас ұлт емес, жекелеген адамдардың пікірі. Олар қоғам да солай қабылдағанын қалайды. Бір сөзбен айтсақ, жалғыз ұлттың емес бүкіл әлемнің мәселесіне айналған экстремизммен күресте босаңсуға болмайды. Өйткені оның барлығы адамның өмірінің қауіпсіздігіне келіп тіреледі.

- Алтын уақытыңызды бөліп, сұхбаттасқаныңызға рахмет!