8 наурыз қандай мереке: революциядан қызғалдаққа дейін

Жыл сайын Қазақстанда 8 наурыз халықаралық әйелдер күні тойланады. Мерекеге орай 8 наурыздың тарихына үңілуді жөн көрдік, деп хабарлайды Azattyq Ruhy.

ӘЙЕЛДЕР ҚҰҚЫҒЫ ҮШІН КҮРЕС

Атаулы күннің тарихы әйелдер құқығы үшін күреспен тікелей байланысты. 1857 жылы 8 наурызда Нью-Йоркте жұмысшы әйелдер манифестке жиналды. Олар 10 сағаттық жұмыс күнін, жарық әрі құрғақ жұмыс орындарын, ер адамдармен бірдей жалақы мөлшерін талап еткен еді. Әйелдер сол кездері 16 сағат тер төккен еңбектеріне өте аз жалақы алатын.

1910 жылы тамызда Германияның социал-демократиясының танымал қайраткері Клара Цеткин Копенгагенде өткен конференцияда әйелдердің теңдігі мен эмансипациясы үшін халықаралық күрес күнін құруды ұсынды.

17 елден жүзге жуық қатысушы бұл идеяны бірауыздан қолдады.

1911 жылы ол алғаш рет Германия, Австрия-Венгрия, Дания және Швейцарияда атап өтілді.Қала көшелерімен миллионнан астам адам жүріп өтті. Митинг Париж коммунасының күнімен біріктіріліп, оны 19 наурызда өткізді.

1917 жылы Мәскеу мен Санкт-Петербургтегі ақпан оқиғаларын көптеген ғалым революцияның басталу кезеңі деп атайды. Онда  23 ақпанда (Григориан күнтізбесі бойынша 8 наурыз) халықаралық жұмысшы әйелдер күніне арналған митинг нағыз тәртіпсіздікке айналды. Аш жұмысшылар қорқынышты еңбек жағдайларына қарсы ереуілге шықты, трамвайларды аударды, полициямен төбелесті.

КСРО-да 8 наурыз мерекесінің пайда болуының нақты тарихын төңкеріс кезінен бастап қарастыруға болады. Коммунистер билікке келген кезде әйелдер бірден сайлауға қатыса бастады. Бұл Ұлыбританияға қарағанда бір жылға жылдам болды. Ал АҚШ бұл мәселеде үш жылға артта қалды.

1921 жылы мереке мемлекеттік деңгейде бекітілді. Осыдан кейін Кеңес Одағында әйелдер кәсіподақтарының барлық түрі, комитеттер, кеңестер, әйелдердің құқықтары мен бостандықтарына қатысты барлық  ұйым құрыла бастады.

КСРО жоғарғы кеңесінің төралқасы 8 наурызды тек 1965 жылы жұмыс істемейтін күн деп жариялады. Сол кезде қоғамдағы революциялық көңіл-күй жоғалып кетті, мереке таза гендерлік түске ие бола бастады. Сонымен бірге көптеген газет  жоспарды асыра орындаған жұмысшылардың суреттерін өз беттеріне орналастырды.

БҰҰ-да 1975 жылға дейін «әйелдер жылы» деп аталған 8 наурызды   Бас Ассамблея Халықаралық әйелдер күні деп бекітті. Сол кезден бастап Біріккен Ұлттар Ұйымы жыл сайын осы күні әйелдер құқығының проблемалары мен бұзушылықтарына назар аударуға шақыратын тақырыптық жиналыстар ұйымдастырады.

Әдетте 8 наурыз мерекесінің түсі феминизмнің Оларды теңдік үшін күрестің символы ретінде 1908 жылы британдық әйелдер әлеуметтік-саяси одағы ұсынды. Күлгін әділдік пен қадір - қасиетті, жасыл - үміт, ақ-тазалықты білдіреді.

Қазақстанда 8 наурыз – демалыс күні. Әйелдерге сыйлықтар мен гүлдер үйлестіріледі. Мерекенің алдындағы 3-4 күн  олардың сатылымы екі есе артып, дүрбелең басталады.

Қазақстанда 8 наурыз меркесінің маңыздылығын әйелдер құқығын қорғау саласында еңбек етіп жүрген қызметкерлерден сұрап білдік.

ҚАЗАҚСТАНДА ӘЙЕЛДЕРДІҢ ҚҰҚЫҒЫН ҚОРҒАЙТЫН БАСТАМАЛАР БАР

Астана қаласының полиция департаменті әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау тобының аға инспекторы Гүлмира Шрахметова 8 наруыз мерекесінің маңыздылығы туралы айтты.

«Бұл мереке кез келген қызға, әйелге, анаға, әжеге маңызды күн іспеттес. Себебі көктемнің алғашқы күндердің бірінде қоғамның, үйдегі ер-азаматтың көңілі әйел адамға ауады. 365 күнде қоңыр тірлікте жүрген әйел  бір күн өзін  ана, әйел, нәзік жан ретінде сезінеді. Осы кезде кез келген қыз бала жақынынан, жанында жүрген адамдардан, достарынан, әріптестерінен жылы сөз, ыстық ықылас, мейірім, құрмет, сый-сыяпат күтеді. Бұл күнді күтпейтін, елемейтін нәзік жанды кемде-кем. Еңкейген әжеден жас қызға дейін бұл мереке ерекше болып есептеледі», - деді Шрахметова.

Ол атағандай, осы күні әйелдер де бір-біріне жылы лебіздерін білдіріп жатады.

«Күнделікті өмірде айта бермейтін, жақсы сөздерімізді арнап, құттықтаймыз. Оның барлығы негізгі қажетті дүниелер. «Жақсы сөз-жарым ырыс» дегендей, ыстық ықыластан көңіл-күй көтеріледі. Жақсы көзқарастан, пікірден жүрек жылиды. Қазірдің өзінде барлығы құттықтап жатыр. Біз Аналар үйі мен Дағдарыс орталықтарына жылда дәстүр бойынша құттықтап барамыз. Осы мерекеде барша нәзік жандыны құттықтаймын. Қоғамда әйелдің қадірін түсінетіндер қатары, қадірлейтіндер қатары арта берсін», - деді Гүлмира Шрахметова.

«Nemolchi.kz» қоғамдық бірлестігінің құрылтайшысы Дина Таңсәрі бұл мейрам тек әйел қауымы үшін ғана емес, жалпы адамзат үшін маңызды екенін атап өтті.

«Әйелдердің құқығын қорғауда әйелдердің бірігуі күні деп айтуңа болады. Біздің жұмысымыз да осыған бағытталған. Әйелдер жыл санап мереке тек сыйлық беру емес, әйелдер құқығын сақтау дегенді түсініп келеді. Соңғы жылдары 8 наурызда митингілер тұрақты өтіп жатқаны қуантады. Гендерлік бағыттағы БАҚ, осы тақырыпта жазатын журналистер пайда болды. Бұл тақырыпты кеңінен жазып, сыйластық таныта бастады. 2000 жылдардың басында гендерлік туралы түсінік енді пайда болып жатты. Бірақ көбі әйелдер гендерлігін ерекше атағанды сынайды»,- деді ол.

Таңсәрі атағандай, оған толық негіз бар.

«Қазақстанда әйелдердің жалақысы ерлерден төмен. Зорлық-зомбылыққа да жиі ұшырайды. Ориэталық Азия елдерінде тұрып жатқан әйелдер үшін әлі де қиын. Себебі мемлекеттік жүйеде, қоғамда патриархат сақталған. Ерлер өздерінің басқаруын енгізгісі келеді. Сондықтан әйелдерге өзінің құқығы үшін күресу аса маңызды. Оның ішінде әйелдердің бір-бірін қолдап, түсінуі де аса маңызды. Дегенмен Қазақстан Орталық Азия елдері ішінен әйелдердің құқығын қорғауға қандай да бір әрекет, бастама көтеріп жатқанын көруге болады. Басқа елге қарағанда ілгері кетті деп айта аламыз»,- деді Дина Таңсәрі.

ӘЛЕМ ЕЛДЕРІ 8 НАУРЫЗДЫ ҚАЛАЙ МЕРЕКЕЛЕЙДІ?

АҚШ-та 8 наурыз әйелдер тарихы айы болып саналады. Жыл сайын президент америкалық әйелдердің жетістіктері мен үлестеріне құрмет көрсететін мәлімдеме жасайды.

Германияда бұл күн демалыс  деп жарияланбаған. Ел біріктірілгенге дейін ГДР тұрғындары 8 наурызды айтулы күн ретінде мерекеледі, ал ГФР-да олар бұл мерекеден бейхабар болды. Германиядағы әйелдер мамыр айында аналар күнінде тойланады.

Бұл күні Польша халқының ерлер бөлігі әйелдерді  гүл және символдық сыйлықтар беріп, құттықтайды. Мерекені социалистік өткеннің жәдігері деп санайтындар болса да, көпшілігі сол күні сыйлықтар мен мақтаулар беру дәстүрін сақтайды. Бұл күні олар демалмайды.

Италия 8 наурызды сүйіспеншілікпен тойлайды. 1946 жылдан бастап мимоза мерекенің символы болып саналады.

Вьетнамда бұл күнді екі мың жылдан астам уақыт бойы атап өту әдетке айналған. Тек бұрын ол «Чинг апалы-сіңлілерді еске алу күні» деп аталды. Бір кездері апалы-сіңлілер вьетнамдықтардың қытайлық агрессорларға қарсы азаттық қозғалысын басқарды. Олардың әскері жеңіліске ұшыраған кезде, қыздар тұтқынға берілмеу үшін өзенге батып кеткен. Социализмнің пайда болуымен Чинг апалы-сіңлілерін еске алу күні Халықаралық әйелдер күнімен  тұспа-тұс өтеді.

Литвада бұл мереке тойланбайды. Кеңестік оккупация мен бұрынғы дәстүрді еске алу әлі де сақталған. Қалай болғанда да, жыл сайын осы күні мерекелер өткізуді ұсынатын агенттіктер саны артып келеді.

Францияда бұл күнді коммунистерден басқасы тойламайды. Әйелдерді құрметтеу үшін мамыр айында Аналар күні бар.

Болгарияда 8 наурызды үлкен ауқымда тойлайды. Дегенмен еңбек ұжымдарының әйелдер үшін сусын ішуге жиналуы сирек емес. Соңғы уақытта мерекеге деген көзқарас салқындады. Литвадағыдай  бұл күн социалистік өткеннің атрибуты болып саналады.