Ғалымдар Ай бетінен тот тапты

«Чандраян-1» үнді ғарыштық зонды Айда гематит — минералдың кластерлерін тапты, ол тек оттегі мен судың қатысуымен пайда болады. Science Advances журналында жарияланған мақалада ғалымдар Жер серігінің бетінде тот тәрізді минералды түзілудің мүмкін нұсқаларын қарастырады, деп хабарлайды Azattyq Rýhy тілшісі «РИА Новости»-ге сілтеме жасап.

2008 жылы «Чандраян-1» бортындағы Moon Mineralogy Mapper (М3) спектрометрі айда оның полярлық аймақтарында мұз түрінде су тапты.

Қазір NASA жасаған сол құрылғының деректерін шифрлау кезінде реактивті қозғалыс зертханасының американдық зерттеушілері гематитке (Fe2O3) темір оксидіне сәйкес келетін спектрлік сызықтарды көрді.

Гематит – Жер бетінде, Марста және кейбір астероидтарда жиі кездесетін темір бар тау жыныстарының тотығуының қарапайым өнімі. Бұл Қызыл планетаға көлеңке беретін  «тот басқан» темір тотықтары. Бірақ оттегі мен сұйық су жоқ Айда гематит болмауы керек еді.

Сонымен қатар, Айдың беті күн желінің бөлшектерімен үнемі бомбаланады, оның құрамында сутегі бар, ал ол — ең күшті тотықсыздандырғыш. Жер Күн желінен магнит өрісін қорғайды, бірақ Ай қорғай алмайды. 

«Басында мен бұған мүлдем сенбедім. Гематит, шарттарға сәйкес, Айда пайда болмауы керек. Бірақ біз Айдан су тапқаннан бері, егер бұл су Ай жыныстарымен реакцияға түссе, минералдардың алуан түрлілігі болуы мүмкін деп болжай бастадық»,- дейді мақала авторларының бірі Эбигейл Фрэман.

M3 спектрлері айдың полюстерінің қалған бөліктеріне қарағанда мүлдем басқа құрамы бар екенін көрсетеді. Ғалымдар су тау жыныстарымен өзара әрекеттесіп, бір уақытта Жерге жеткізілген Ай топырағының сынамаларында болмаған көптеген минералдар түзеді деп болжайды.

Мақалада авторлар Ай ортасында темір тотының қалай пайда болатынын түсіндіретін модельді сипаттайды. Зерттеушілердің пікірінше, оттегінің көзі жердің атмосферасы болды. 2007 жылы жапондық жасанды Ай серігі Кагуя жердің атмосферасының жоғарғы қабаттарынан шыққан оттегі Айға жетіп, «магнитосфераның артқы жағында» жүре алатындығын анықтады.

Бұл Айдың жақын жағында гематиттің көп мөлшерін көрсететін M3 деректеріне сәйкес келеді. Сонымен қатар, авторлар мақалада жазғандай, Ай уақыт өте келе жерден біртіндеп алынып тасталады, ал бірнеше миллиард жыл бұрын, екі планета бір-біріне жақын болған кезде, Ай бетіне оттегі көбірек жетеді.

Ғалымдардың пікірінше, Жердің сол магнитосферасы ішінара күн желінен қорғайды. Есептеулер Айдың белгілі бір орбиталық кезеңдерінде Жердің магнит өрісі күннің иондаушы сәулеленуінің 99 пайызына дейін блоктайтынын көрсетеді.

Су қалады. Авторлар «гематит жұмбағын» түсіндіру үшін полюстердегі су мұзының жеткіліксіз екенін мойындайды, өйткені бұл темір оксиді, соның ішінде мұз кластерлерінен тыс жерлерде де табылған. Сондықтан олар тағы бір нұсқаны ұсынды: Айдың бетіне түсетін ғарыштық шаң болуы мүмкін.

Ол өзі су молекулаларын алып жүре алады, сонымен қатар олардың әсер ету әрекеті кезінде Ай жыныстарынан босатылуына ықпал етеді. Сонымен қатар, осы соққылардан жылу тотығу жылдамдығын арттырады.

Сонымен, зерттеушілердің пікірінше, Ай күн желінен жердің магнитосферасының «құйрығымен» қорғалған ең қолайлы сәтте, оның бетінде ғарыштық шаң бөлшектерімен бомбаланған, темірдің тотығу реакциясы нәтижесінде минералды тот пайда болуы мүмкін.