Утильалымның төмендеуі елдегі автомобиль саласына қалай әсер етті?

ҚР автомобиль саласы үшін өткен жылғы елеулі оқиғалардың бірі - утильалымның мөлшерін өзгерту болды. 2022 жылдың 3 мамырында жарияланып, 14 мамырда алым мөлшерлемелері қайта қаралып, екі есеге азайтылған бұйрық күшіне енді, деп хабарлайды Azattyq Rýhy energyprom.kz порталына сілтеме жасап.   

Утильалым жинағын азайту (тіпті толық жою) үшін популистер импорттық жаңа немесе “жас" автомобильдер есебінен Қазақстан автопаркін жаңартуға болады деген тезис ұсынды.  energyprom.kz порталы аталған жағдайды қарастырып, мұндай болжамдар мүмкін емес екенін айтты және өткен жылдың статистикасына шолу жасап көрді.

2022 жылдың 12 айында Қазақстанның ішкі нарығында барлығы 159,8 мың жаңа жеңіл автокөлік сатылды. Өткен жылмен салыстырғанда 8,4% - ға артық. Бұл ретте экспортқа тағы 10,2 мың көлік жіберілді. Аталған көрсеткіш бірден қолда бар ресурстардың 60,8%-ын құрады. Қазақстандық өндірушілер 103,3 мың, бір жыл бұрынғыға қарағанда 20,8% - ға артық автокөлікті қамтамасыз етті. Импорт 14,6% - ға, 66,6 мың автокөлікке дейін қысқарды (ресурстардың тек 39,2% - ы, өткен жылдың жартысына жуығы).

Егер заңнамаға өзгерістер енгізілгенге дейінгі және одан кейінгі динамикаға назар аударатын болсақ, онда қазақстандық автомобильдердің нарықтағы үлесі өзгермегені, сондай–ақ, шамамен 61% деңгейінде қалғаны белгілі болады. Ал өндірістің өсуі тіпті жеделдеді: 2022 жылғы қаңтар-сәуірдің қорытындысы бойынша автокөлік өндірісі бір жыл бұрынғы кезеңге қарағанда 19,2% -ды құрады, ал 2022 жылғы мамыр-желтоқсан айларының қорытындысына сәйкес өндірісінің өсуі бірден 31,6%-ға жетті. Импорт, керісінше, утильалымның төмендеуінен кейін құлдырады.

Естеріңізге сала кетейік, Қазақстанды қоса алғанда бүкіл әлемде қандай да бір жолмен кәдеге жарату алымына ұқсас кез-келген салықтар мен алымдардың мәні, біріншіден мемлекеттегі экологиялық қауіпсіздікті қорғау, ал екіншіден - жергілікті өндірісті қолдау болып табылады. Нарыққа автокөліктің негізгі жеткізілімдерін қазақстандық автоөнеркәсіп қамтамасыз ететін қазақстандықтар үшін отандық автомобиль өндірушілерді қолдау бүгінде автопаркті дамыту үшін ең маңызды шара.

Біз сондай-ақ, кәдеге жарату алымының төмендету (және кейде, мысалы, автокөлікті тіркеуге байланысты басқа да алымдар) сияқты популистік талаптармен келісім жасау автопарктің жаңаруына әкелмейтінін, тек көршілес елдерден ескі автокөліктер ағынының қазақстандық нарыққа шығуына мүмкіндік беретінін ескерттік.

Елімізде тіркелген жеңіл автомобильдерді қарастырайық. Мәселен, егер көктемнің басынан мамырға дейін кәдеге жарату жинағы қысқартылған кезде, автопарктің негізгі өзгерісі жаңа автомобильдер санының (үш жасқа толмаған) 22,2 мыңға, 291,7 мыңға дейін ұлғаюы есебінен орын алса, осыдан кейін мамыр мен желтоқсан аралығында автопарк 86 мың автокөлікке ұлғайды. Дегенмен, олардың ішінде жаңаларының саны небәрі 28,2 мың, ал тағы 33,7 мыңы он жастан асқан автомобильдерді құрады. Сондай-ақ 22,8 мың көлікке жиырма жылдан асып кеткен.  

Дегенмен, кәдеге жарату алымы төмендетілгеніне қарамастан, республиканың автоөнеркәсібі жақсы көрсеткіш көрсетті. Мәселен, 2022 жылғы қаңтардан 1 мамырға дейін шығарылған автокөлік құралдарының жалпы саны бір жыл бұрынғы 26 мыңнан (плюс 18%) 30,7 мың бірлікті, ал тікелей жеңіл автомобильдер бір жыл бұрынғы 22,9 мыңнан 27,3 мыңға (плюс 19,2%) өсті.

Мамыр айының басынан желтоқсан айының соңына дейін автокөлік құралдарының өндірісі жалпы алғанда 83,2 мың бірлікке жетті. Бір жыл бұрын аталған көрсеткіш 67,5 мың болған еді (плюс 23,3%). Ал, жеңіл автокөліктер - 76 мыңға (плюс 31,6%) өсті. Осылайша, жергілікті автоөндіруші компаниялар өздерін жақсы көрсетті.

Ел жолдарындағы апаттың өсуі туралы айтсақ, егер 2022 жылдың басынан сәуір айының соңына дейінгі жол көлік оқиғалары санының жылдық өсімді 2,9%-ды көрсетті. Бұл сол жылдың мамыр мен желтоқсанды қоса алғанда, бір жыл бұрынғы ұқсас кезеңге қарағанда бірден 7,7% - ға өскенін білдіреді. Нәтижесінде 2022 жылдың қорытындысы бойынша жол көлік оқиғаларының саны 6,4% -ға өсті. Аталған көрсеткіш соңғы жылдардағы ең үлкен өсім. Осындай динамика осы апаттардан зардап шеккендердің санынан да байқалады.

Сонымен қатар, жағдайды маусымдық кезеңдермен түсіндіруге болмайды, себебі қыстың ең қауіпті айлары бірінші кезеңде (қаңтар–сәуір) келеді. Егер 2021 жылдың көрсеткіштерін қарастыратын болсақ, онда 2020 жылмен салыстырғанда қаңтар-сәуір қорытындылары бойынша көлік апатының жылдық өсімі 10,3%–ды құрады. Ал, мамыр–желтоқсан қорытындылары бойынша көрсеткіш тек 0,8%-ға жетті.

Қорыта келе, автопаркті жаңартуға, сондай-ақ, қазақстандықтардың қалтасы мен олардың жаңа автокөлік сатып алу мүмкіндіктеріне мемлекеттен жеңілдетілген автокредит беру - азаматтар мен өндірушілерді қолдаудың шын мәнінде жұмыс істейтін жүйесі.