Келер жылы бір шаршы метрдің бағасы тағы өседі
Қазақстанның тұрғын үй нарығы «көлеңкелі схемаларға» әбден батқан – сарапшылардың айтуынша, оның, яғни, заңсыз әрекеттердің үлесі 70 пайыздан асады. Алайда мемлекет өз тарапынан бақылауды күшейтіп, баспана нарығын ашық етуге ниетті. Десе де салық заңнамасындағы өзгерістер мен үлестік құрылыс ережелерінің қатаңдауы халықтың қалтасына тағы салмақ салары сөзсіз. Azattyq Rýhy Қазақстан құрылысшылар қауымдастығының президенті Виктор Микрюковпен тілдесіп, жаңа өзгерістердің үй іздеген азаматтарға әсері қандай болатынын сұрады.
2026 жылдан бастап жаңа Салық кодексіне байланысты құрылыс компаниялары бұрынғыдай қосылған құн салығынан босатылмайды. 1 қаңтардан бастап олар тұрғын үйді сатқанда 16 пайыз ҚҚС төлейді. Бұл құрылыс саласының өзін де, қарапайым халықты да алаңдатып отырған жайы бар. Айта кетері, құрылысы биыл басталған немесе жаңа жылға дейін пайдалануға берілген үйден қосылған құн салығы төленбейді.
Виктор Микрюковтың айтуынша, қосылған құн салығынан ең әуелі құрылыс жобалары қымбаттап, сатылатын шаршы метрдің бағасы қымбаттайды.
«Инфляция, доллар бағамының өсуі және тағы басқа факторларды есепке алмағанда, келесі жылы бір шаршы метр 10 пайыздан 15 пайызға дейін қымбаттайды деп болжап отырмыз. Бұл тек жаңа тұрғын үйге ғана қатысты. Бірақ нарыққа кері әсер ететін тағы бір маңызды фактор бар. Ол – қосылған құн салығының енгізілуімен қатар оның алдын ала төлемін жасау талабы. Яғни құрылыс компаниялары салығын пәтер сатылмай тұрып аванс түрінде төлеуге мәжбүр болады деген сөз. Бұл ең алдымен қаржы қоры жеткіліксіз, тұрақтылығы төмен компанияларға ауыр соққы болмақ. Олар қосылған құн салығын алдын ала төлеуге шамасы жетпей, нарықтан ығыстырылуы мүмкін. Жалпы алғанда, бұл тұрғын үй саласы үшін үлкен проблема болады», - дейді сарапшы.
Яғни, оның ойынша, егер қосылған құн салығын алдын ала төлеу талабы күшіне енсе, ақшасы аз компаниялар нарықтан кетеді. Ал құрылыс салушы компаниялар азайса, салынатын үйлердің саны да қысқарады.
«Құрылыс азайған сайын сұраныс көбейеді, ал сұраныс көбейсе, баға өседі. Барлығы бір-бірімен байланысты», - дейді Микрюков.
Айтуынша, жаңадан салынған тұрғын үйлер қымбаттағаннан кейін, қайталама нарықтағы, яғни қолданыстағы пәтерлердің бағасы да автоматты түрде өседі.
Бүгінге дейін елдегі құрылыс компаниялары пәтерлерді алдын ала шартпен сатып келді. Яғни клиент әлі салынып бітпеген үйден өзіне пәтер таңдап, белгілі бір пайызын компанияға төлеп, алдын ала шарт бекітеді. Сөйтіп құрылыстың аяқталғанын күтеді. Бұл болашақ баспананы нарықтағы бағадан сәл арзанға сатып алуға мүмкіндік бергенімен, сатып алушылардың құқығы мүлде қорғалмаған еді. Компания аяқ асты банкроттыққа ұшырап не алаяқ болып шықса, үлескерлер үйсіз не ақшасыз қалады.
«Мұның бәрі «сұр» схема. Жалпы тұрғын үй нарығында осындай көлеңкелі схемалар жеткілікті. Баспана нарығының 70 пайыздан астамы – «сұр» схемалар. Ал мемлекеттің міндеті осы «сұр» схемаларды тоқтатып, нарықты барынша ашық ету», - дейді Микрюков.
Үкімет те көлеңкелі жолмен пайда тауып жүрген құрылыс компанияларына тосқауыл қоюға кірісті. Биыл 30 маусымда елімізде тұрғын үй құрылысына үлескерлердің қатысуы туралы тиісті заңнамалық өзгерістер қабылданған болатын, заң жақын арада күшіне енеді. Оған сәйкес, мемлекет құрылыс компанияларына алдын ала шартпен үй сатуға тыйым салып отыр. Яғни енді пәтерді үлескерлік қатысу туралы шарт бойынша ғана алуға болады. Үлескерлердің ақшасын заңсыз тартқан компанияларға салынатын айыппұл мөлшері де ұлғайған.
«Алдын ала шарт – бір кездері заңды айналып өту үшін ойлап табылған олқылық болатын. Ондай шарт болмауы тиіс. Жаңа үйді сатып алғанда жасалатын бір ғана келісімшарт бар. Ол құрылыс істері комитеті бекіткен үлестік қатысу шарты. Яғни, пәтер тек осы үлестік қатысу шарты арқылы сатылуы керек. Ал қазір кейбір компаниялар басқа үлгідегі келісімшарттармен үй сата береді, бұл – «сұр схема». Мұндай жағдайда сатып алушының құқығы қорғалмайды, алдану қаупі жоғары»,- деген сарапшы мемлекеттің бұл бағыттағы қадамын қолдап отыр.
Сонымен қатар, жаңа заң бойынша үлескерлердің ақшасын тартуға рұқсаты жоқ құрылыс компаниялары салынып жатқан тұрғын үйді жарнамалай алмайды. Егер компанияның үлескерлердің ақшасын тартуға рұқсаты немесе Бірыңғай оператордың кепілдігі болмаса, банктерге құрылысы аяқталмаған үйдегі пәтерге ипотека беруге тыйым салынады. Бұдан бөлек, үлескерлік қатысу шарты бойынша үйді қолма-қол ақшамен сатып алуға болмайды, қаржылық операциялардың бәрі банк арқылы өтеді.
Қазақстан құрылысшылар қауымдастығының президенті Виктор Микрюков баспана іздеген қазақстандықтарға осындай кеңес беріп отыр.
«Үйдің бағасы төмендейді немесе нарық құлдырайды деп күтудің қажеті жоқ. Пәтерді ақша жинағанда немесе оны сатып алуға мүмкіндік беретін жолды тапқан кезде алу керек. Ипотека болсын, басқа да қаржылық мүмкіндіктер болсын. Яғни, ақша жинадыңыз ба, үйді сатып алыңыз, күтпеңіз», - дейді сарапшы.
Бұған дейін Қазақстанда қандай ипотекалық бағдарламалармен үй алуға болатынын жазған едік.