Ауыл шаруашылығы жерлері тиімді пайдаланылып жатыр ма: депутаттар саладағы проблемаларды көтерді

Елімізде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер тиісті деңгейде бөлініп, өз мақсатында пайдаланып жатыр ма? Өткен жаз киік аңының саны артып, олардың емін-еркін жаюылуына, сол сияқты шаруалардың жұмысына кедергі болғаны есімізде. Экобелсенділер құзырлы органдардың ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді орынсыз бөлгенінен екі тарапқа да қиындық туғанын айтқан болатын. Жуырда Парламент Мәжілісінің бір топ депутаты ауыл шаруалығы мақсатындағы жерлердің бөлінуіндегі шикілікті қозғаған болатын. Azattyq Ruhy осы орайда өткен жаздағы жағдайға шолу жасап шығып, халық қалаулылары көтерген проблемаға тоқталып өтті.

Өткен жаз шаруалар үшін есте қаларлық жыл болды десек артық айтпағандық болар еді. Осыған дейін ақбөкен аңын еліміздің «Қызыл кітабына» енгізіп, жойылып кету қаупі бар жануарлардың қатарына қоссақ. Биыл бұл жағдай мәселені қайта қарауға дейін жеткізді. Шаруалардың еккен егініне киік түсіп, ала жаздайғы еңбегін бүлдіріп жатты. Бірнеше гектар жерді айналдыра қоршағанмен бірінің артынан бірі келіп итергенде қоршауды бұзып-жарып жатты. Оларды атып алуға тағы болмайды. Заңды тұрғыда рұқсат берілмейді. «Қызыл кітапқа» енген аңды атқан адам бірнеше жылға бас бостандығынан айырылуы мүмкін.

Киік мәселесі өзекті болып тұрғанда Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешов 80 мың басты атуға рұқсат беру туралы ойын бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдеріне жеткізген.

«Осы саланы зерттеп жүрген ғалымдар киік санын реттеу туралы мәселені қозғады. Нақтырақ айтқанда бұл – Орал популяциясы. Қазіргі уақытта аймақтағы киік саны 800 мың бас болса, онда олардың 10 пайызы реттеледі. Бұл – 80 мың бас киік», - деген еді министр.

БАҚ өкілдерінің нақтылау үшін қойған сұрағына киік саны ату арқылы реттелетінін жеткізген болатын.

«Киік аңының санының қалпы бар. Осы орайда ауыл шаруашылығындағы малмен бәсеке болмау үшін реттеудің маңызы бар деген ойға тоқталып отырмыз. Батыс Қазақстан облысында мал жайылатын орыннан бөлек егінге де түсіп кетіп жатыр. Бұл да – біржақты мәселе», - деп нақтылаған болатын министр журналистер қауымына берген жауабында.

Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешовтің осы бір шешімінен кейін жұрт арасындағы дау екіге бөлінді. Ақбөкеннен қиындық көріп отырған шаруалар тарапы қолдау білдірсе, екінші тарап киелі аңды атудың зиянын айтып, қарсы шықты.

Біз осы орайда жауапты министрліктің ресми сайтына кіргенімізде еліміздегі киік аңының нақты саны, сол сияқты қай өңірлерге зиян келтіріп отырғаны туралы ақпаратқа көзіміз түсті.

«Жануарлар дүниесін мемлекеттік қорғауды ұйымдастыру, нақтылап айтсақ, киіктерді пайдалануды 2023 жылға дейін тыйым салудың нәтижесінде олардың жыл сайынғы орта саны 40%-ға артып отырды. 2017 жылғы есеп бойынша киік басы 152 мың болса, 2022 жылы олардың саны 1,3 млнға жетті. Дегенмен бұл жануарлардың республика бойынша оңтайлы саны 560-770 мың болуы керек екен.

Әсіресе Батыс Қазақстан облысына ерекше назар аудару қажет – онда киіктердің саны 801 мың басты құрайды. Бұл өңірде жайылымдар мен суаттар үшін ауыл шаруашылығы жануарларымен киіктердің бәсекелестігі арта түскен.

Сонымен қатар, киіктер Батыс Қазақстан, Ақмола және Қарағанды облыстарында егістіктерге де зиян келтіруде», - делінген құзырлы министрлік таратқан хабарламада.

Дегенмен көп ұзамай министрдің киік аңын ату жөніндегі сөзіне Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев шүйлігіп, Үкіметтің кеңейтілген отырысында сөгіс жариялағаны есімізде.

«Шынында да ақбөкендер қазақтар үшін қасиетті жануар саналады. Табиғи ландшафттан 80 мың киікті алып тастау, яғни оларды қыру жөнінде ұсыныс түсіп жатыр. Дегенмен өзге де әдістер бар. Мамандармен кеңесуіңіз қажет, бұл төтенше шаралар. Мұндай қадамға жүгінуге тура келуі мүмкін екенін жоққа шығармаймын. Дегенмен бұл төтенше шара екенін атап өтемін. Оған кәсіби тұрғыда қарау керек.

Тиісті қаражат бөлінді, бірақ бұл маңызды міндет әлі орындалған жоқ және әртүрлі сылтаулармен бағаланады. Салалық министрлікке келетін болсақ, мен министрге сөгіс жариялаймын», - деген еді Тоқаев.

Ал киік мәселесін үнемі назарда ұстап, проблемалы тұстарын қозғайтын экобелсенді Сәкен Ділдахмет бұл мәселенің жауабын былайша түсіндіріп берген еді:

«Еліміздегі киік аңының саны санақ қорытындысы бойынша 1 млн 318 мың басқа жеткені анықталды. Яғни әлемдегі попуяция толықтай Қазақстанда мекен етеді деуге болады. Бірақ саны көбейді екен деп оны атуға әлі де болмайды. Саны жеткіліксіз.

Ең алдымен бұл дала бөкен аңының мекен ететін табиғи ортасы. Тиісінше жыл сайын ары-бері көшіп жүреді, яғни былайша айтқанда миграциялық жолы деуге болады. Шыны керек, киік аңы егін еккен шаруалардың жеріне түскен жоқ, қайта адамзат баласы олардың тіршілік ететін жеріне кіріп отыр. Ешбір ғылыми дәлелдерге негіз жасамай әкімдіктер гектар-гектар жерлерді үлестіріп тастаған. Мемлекет басшысы өз сөзінде елімізде латифундистер көп екенін айтып өтті. Мысалға киік түсіп, шаруалардың егінін бүлдірді деген БҚО-да 100 мың гектар жерде небрі 40 бас сиырдың жайылып жүргенін көрдім. Демек кінәні бір ғана киікке іле салуға болмайды. Меніңше егін егілген орындар да тиісті деңгейде қоршалмаған», - деді белсенді.

Жуырда Парламент Мәжілісінің бір топ депутаты ауыл шаруашылығы жерлерінің бөліну мәселесіне қатысты проблемаларды қозғап өтті. Айтуларынша сайлаушыларымен кездесу барысында жер ресурстарын басқару жөніндегі жергілікті атқарушы органдарының әділетсіздігіне байланысты көптеген шағымдар түсіпті. Мәселен елді мекен аумағында орналасқан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің нысаналы мақсатын өзгертіп, оны бірнеше бөлікке, жер учаскелеріне бөліп жеке қосалқы шаруашылық, тұрғын үй салу және т.б. үлестірген оқиғалар өте көп.

Халық қалаулылары бірлесе жолдаған сауалда Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметін келтіре отырып, Түркістан облысы Сайрам ауданының әкімдігімен «Фархат» шаруа қожалығына Қарасу ауылдық округі аумағынан егістік жері берілгенін қозғап өтті. Белгілі болғандай, «Фархат» шаруа қожалығының оған берілген егістік жерді 17 бөлікке, ары қарай 42 жер учаскеге бөлгені анықталған.

«Тағы бір айта кететін мәселе, «Сайрам» ӨК-і уақытша пайдалану құқығымен берілген жерді 7 бөлікке бөліп беру туралы өтінімімен Шымкент қаласындағы тиісті жергілікті атқарушы органға жүгінген. Шымкент қаласының тиісті уәкілетті органы жалға алу келісім шартын жасамастан, Жер кодексінің нормаларын өрескел бұза отырып, егістік жерді жер учаскелеріне бөлуді бұйрығымен бекіткен. Осындай жағдайлар бір ғана оқиға емес, барлық өңірлерде көптеп кездесуде.

Осының салдарынан халық арасында «Нахаловка» атанған елді мекендер, көшелер пайда болуда. Нәтижесінде ешқандай инфроқұрылымсыз, архитектуралық, қауіпсіздік талаптарына сай келмейтін елді мекендер бой көтеруде», - деп проблеманы қозғады.

«AMANAT» партиясының сайлауалды бағдарламасында «әрбір азаматқа лайықты өмір» – деп нақты көрсетілген. Депутаттар «AMANAT» партиясы маңызды мәселелерді шешу үшін барлық мүдделі билік органдарының диалогын қолдайтындығын ескере отырып, мынадай ұсыныстарын білдірді:

1. Ауыл шаруашылығы, Әділет министрліктері және Бас прокуратура бірлесе отырып ауыл шаруашылығы жерлерінің нысаналы мақсатын өзгертуді және тиісті лауазымды тұлғаларға жауапкершілік жүктеуді реттейтін Жер кодексі баптарының құқық қолдану практикасы мәселелерін зерделеу үшін арнайы жұмыс тобын құруды;
2. Жер кодексінің баптарын бұзған жауапты тұлғаларды анықтап, оларды жауапкершілікке тарту мәселесін қарауды;
3. Өңірлерде жер ресурстарын беру туралы ақпараттың ашықтықтығы мен жалпыға қолжетімділігін қамтамасыз етуге ықпал жасауды ұсынамыз.

Қорыта келе айтар болсақ, депутаттар қозғаған мәселе бір ғана өңірді қамтыса, бұған ұқсас проблема киік аңы мекен ететін өңірлерде де бар екені белгілі. Оған пікір білдірген Сәкен Ділдахметтің сөзі дәлел. Ал бұл мәселені шешуде жауапты министрліктер мен жергілікті әкімдіктер бірлесе отырып, келер жылғы қиындықтың алдын алуы керек.