Жұмыстағы харассментке барлық әйел ұшырамайды - БҰҰ сарапшысы

Тұрмыстық зорлық-зомбылық - заман ағымына қарамастан түбегейлі шешілмей келе жатқан көп мәселенің бірі. Бұл проблеманы шешу үшін арнайы заң жобасына өзгерістер енгізу көзделген. Әзірге ол Парламент қабырғасында жатыр, деп хабарлайды Azattyq Ruhy.

Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту және гендерлік теңдік коалициясының төрайымы Меруерт Қазбекова елде қабылданатын кез келген заңға қоғам үйренуі керек деп санайды.

«Себебі кейде қоғам заңның қабылдануына дайын болмайды. Сол себепті де қоғамды дайындау керек», - деді ол.

БҰҰ-ның гендерлік және тұрмыстық зорлық-зомбылық жөніндегі сарапшысы, бейбітшілік елшісі Сағадат Сәбитова барлық мәселені тек заң шешпейтінін  айтты.

«Ел болам десең, бесігіңді түзе» дейді. Бұл ұғымда кең өмірлік философия жатыр. Харассментке барлық әйел ұшырамайды. Бұл жердегі проблеманы заңнамаға өзгеріс енгізу арқылы ғана шешпеуіміз керек. Әрине, бұл жақсы. Бірақ біз мәселені жүйелі түрде шешкен дұрыс деп ойлаймыз. Бүгінгі таңда еңбек нарығын білеміз. Жас қыздар қиыншылықпен жұмысқа орналасады. Барлық жерде жұмыс тәжірибесін сұрайды. Бұл жұмыс оның алпысыншы әрекеті болуы мүмкін. Ол жұмысқа тұрады. Одан әрі  іздей беруге әлеуметтік-экономикалық жағдай мұрша бермейді. Отбасылық бюджет те ол жұмысты іздеп, созып жүруіне жетпейді. Осы жұмысқа әрең жеткен адам, ол жерден шығып қалуға қорқады. Ол бұл жұмысқа шыдайды», - деді ол.

Сәбитова ол жұмысқа шыдауының себебі кішкентай кезінен отбасылық зорлық-зомбылықтың куәсі болғаны.

«Оның анасына жасалған қарым-қатынас. Оның туыстарының арасында болған жағдай әсер етеді. Ол сондай ұстанымға келуі мүмкін. Ал мұндай ұстанымдар барлық әрекетті басқарады. Барлығы төзді, мен соңғысы емес, оны айтсам жұмыстан шығарып жібереді, ұят болады деп ойлайды. Бұл басты құндылық болып отыр. Сондықтан да жұмыстағы харассментке төзеді. Оған тағы бір себеп отбасында оның өз құндылығының төмен етіп тәрбиелеуі. Оны пайдалануға болады. Себебі мектепте, отбасында, университетте зорлыққа ұшыраған шығар. Сондықтан ондай қыздар өзінің сұлулығын, жасын жек көреді. Жұмыстан айырылмау үшін барлығына шыдайды», - деді ол.

Психологтің айтуынша, елімізде көп жас қыз мамандығы бойынша жұмыс істемейді.

«Олар кеңсе менеджерлері, хатшы болады. Бізде хатшы деген пайдалануға болатын нысан деген қате пікір қалыптасқан. Сондықтан қыздарға кішкентай кезінен бастап жеке шекара, өзінің құндылығын үйретіп, тәрбиелеу керек. Ана ол туралы баласына қалай айтады, егер оны өзі білмесе? Сондықтан бұл жерде әлеуметтік-экономикалық орта өте маңызды. Шетелде адам жұмысқа тұрғанда, анықтамалық береді. Онда харассмент болған жағдайда, тиісті органға хабарласу туралы айтылған. Бұл бойынша арнайы оқытудан өтеді», - деді Сағадат Сәбитова.

Оның айтуынша, еліміздегі қорғау нұсқамалары агрессорларға әсер етпейді.

«Ондайларға 20 қорғау нұсқамасын беріп, шектеу қойылса да, әрекетін қоймайды. Харассментті тоқтатудың бірден-бір жолы - жеке шекараны қатаң қадағалау. Жеке шекарасын білетін адам, келеңсіз жағдайлар мен қажетсіз қарым-қатынастан сақтана алады. Бізде психологке бару, кеңес алу тәжірибесі әлі де қажетті деңгейде дамымаған. Бізде нұқып қалу, шерту сынды әрекеттер норма болып есептеледі», - деді ол.

Ал ҚР ІІМ Шырақбек Қабылбеков атындағы Қостанай академиясының ІІБ әкімшілік қызмет кафедрасының аға оқытушысы Сергей Корнейчук харассмент танытқан адамның кінәсін қалай дәлелдеу керегін айтты.

«Егер олар қызығушылық танытып жатқанын көрсе, ұялы телефонға жазбаны қосу керек, қажет болғанда  орнатылған бейнежазбаларды пайдалану керек. Содан кейін жұмыстан кейін қалып, кафеге барайық деген өтініштер болса, баруыңызға болады. Бірақ ол бойынша айғақтарды жинаған абзал. Тіпті, жыныстық қатынасқа мәжбүрлеу-бұл жеке айыптау ісі. Жәбірленушінің өзі дәлел іздеуі керек. Егер ол қоғамдық сипатта болса, онда бұл басқа мәселе. Егер ол талап етсе, тек осы жағдайда ғана жауапқа тартылады. Мұндай кеңестер бар. Егер физикалық қудалау болса, сәйкесінше дене жарақаты болуы керек. Егер ауызша немесе вербалды емес қудалау болса, басып шығару керек, SMS тексерілуі керек.  Ол жәбірленушіге айғақ ретінде әсер етеді. Егер ол өзін жалаңаш жіберсе, бұл да кейін дәлел бола алады», - деді ол.

Корнейчук адамның шынымен ұнайтатыны мен харассменттің аражігін қалай ажыратуға болатынын айтты.

«Қызығушылық екі тараптан да болуы шарт. Яғни, егер ол ұнатса, бұл қазірдің өзінде флирт. Біздің менталитетіміз әртүрлі-әйел тыңдағанды  жақсы көреді. Егер ол сөйлесе, мен мұны қаламаймыннан бастап харассмент басталады. Жалғыз зорлық-зомбылықтың қоғамдық қауіптілік дәрежесі әртүрлі болуы мүмкін.  Бұл жай ғана назар аудару белгілері де болуы әбден ықтимал. Сондай-ақ  жыныстық қатынасқа деген ұмтылыс та болуы мүмкін. Куәгерлердің болуы қажет», - дейді ол.

Астана қаласы полиция департаменті Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімнің аға инспекторы, полиция подполковнигі Гүлмира Шрахметованың айтуынша, отбасында жәбір көрген әйелдердің көбі полицияға арызданбайды. Оның басты себебі  - ұят қана емес, полицияның қолынан ештеңе келмейді деп санау.

« Алайда арыз түскеннен кейін бұл отбасыға полиция қызметкерлері ғана емес, психолог, заңгер мамандары да көмек көрсетеді. Мақсат - екеуін ажырастыру емес, керісінше қатарға қосу. Ол қалай жүзеге асырылады? Зорлық-зомбылық фактісі туралы полицияға қоңырау келіп түскен соң, учаскелік полиция инспекторы келеді. Егер күш көрсету фактісі расталса, әйелге қатысты Қорғау нұсқамасы шығарылады. Қорғау нұсқамасы Қазақстан Республикасының Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасының 20-бабына сәйкес 1 ай мерзімге шығарылады. Яғни агрессорға жәбірленушінің еркінен тыс оны қудалауға, аңдуға, ауызша, телефон арқылы байланысуға тыйым салынады. Одан кейін бір ай мерзімге учаскелік инспектор жәбір көрсетушіні есепке алып, сол мерзімде отбасындағы жағдай бақылауда болады», - дейді ол.

Гүлмира Шрахметованың айтуынша, әрбір ауданда әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау топтары жұмыс істейді. Қорғау нұсқамасы шығарылғаннан кейін олардың тарапынан да көмек көрсетіледі.  

«Ол отбасында бала бар болса, бұл жерге ювеналдық полиция қызметкерлері қосылады. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау инспекторы, меморандум аясында үкіметтік емес ұйымдармен жұмыс істейміз, олардың заңгер, психолог, медиатор мамандары да осы іске тартылады. Әйелге де, балаға да психологиялық көмек көрсетіледі. Аталған мамандардың барлығы осы отбасымен толыққанды жұмыс жасап, көмек көрсетіп, ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың жақсаруына күш салады», - деп атап өтті ол.

Гүлмира Шрахметова жұмыстағы харассмент бойынша бір жылда тек 20 қоңырау ғана келіп түскен.

«Себебі, ол жұмыс берушімен қарым-қатынасты бұзғысы келмейді. Оны жария еткісі келмей жатады. Сол шағын кәсіпорын немесе мекемеде ішкі тәртіп арқылы шешкісі келеді. Бірақ бізге анонимдік түрде хабарласқан қыз балалармен жұмыс істейміз. Оларға құқықтық көмек беруге тырысамыз. Қоңыраулар «102» арнасына емес, сенім телефондарына, әйелдердің құқықтарын қорғау жөніндегі қызметкерлердің жеке нөмірлеріне түседі. Олар негізінен жасырын түрде шешуге тырысады, өйткені қыз немесе әйел жұмыс берушіге тәуелді. Бұл мәселелер компания немесе ұйым ішінде шешіледі. Бірақ біз жәбірленушімен бірге жүреміз, психологиялық, заңгерлік көмек көрсетеміз», - деді ол.

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күреске бағытталған шараларды күшейтуді тапсырған болатын.

Атап айтқанда, әйелдер мен балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі арнайы бөлімшелер қалпына келтірілген. Бірақ осы бағытта өзгерістерді жалғастыру қажет.

«Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу зор маңызға ие. Бұзақылармен жүйелі түрде әлеуметтік оңалту және тәрбие жұмыстарын жүргізу қажет. Қоғамдағы зорлық-зомбылық деңгейін төмендету үшін кешенді шаралар қабылдау талап етіледі. Олар отбасылық тәрбие, мәдени тәрбие мәселелерін қамтуы тиіс», - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент құқық бұзушыларға қойылатын шектеулер іс жүзінде орындалуы тиіс екенін атап өтті.

Сондықтан полиция қорғаныс ережелері институтын жетілдіруді бастады.

Мәселен, патрульдік полицейлер бұйрықтардың сақталуын қадағалауы керек. Бұл отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық жасайтын адамдарға бақылауды күшейтуге, осындай құқық бұзушылықтар қаупін азайтуға мүмкіндік береді.

«Өздеріңіз білетіндей, бұрын ұрып-соғу және денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру қылмыс санатынан шығарылған болатын. Бұл қылмысты 700-ден 20 мыңға дейін арттыруға мүмкіндік берді. Профилактикалық тиімділігін арттыру үшін осы әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті қатаңдату қажеттігін пысықтау қажет. Қазір мен берген тапсырма бойынша, барлық қылмыстық заңнаманы оңтайландыру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Атап айтқанда, жеке адамға қарсы, оның ішінде отбасылық-тұрмыстық қылмыстарға қарсы іс-қимыл мәселелері жан-жақты зерттелетін болады», — дейді Президент.

Бұған дейін Қасым-Жомарт Тоқаев жалғызбасты ата-аналарға ерекше еңбек жағдайын жасауды тапсырған болатын. Атап айтқанда, жалғызбасты ата-аналардың қашықтан жұмыс істеу форматына құқығы және жұмыспен қамтудың жеңілдетілген режимі заңнамалық деңгейде қамтамасыз етілуі керек екенін айтты.

Президенттің тапсырмасы біртіндеп жүзеге асырылып келе жатыр. Алайда әлі де заң жобасы қабылданбады. Әйелі мен баласы қорғалған ізгі қоғамға Қазақстанның жетуі әзірге уақыт еншісінде тұр.

Марья Айдарбаева