СҚО-да кен орындары 30 жылдан бері ашық жатыр

Солтүстік Қазақстан облысының Айыртау және Ғабит Мүсірепов аудандарында әлдеқашан жұмысын тоқтатса да, әлі күнге ашық жатқан уран кен орындары бар. Қараусыз қалған нысандар тек қоршаған ортаға ғана емес, адам денсаулығына да қауіп төндіреді. Бұл мәселе осыдан екі жыл бұрын ҚР Қауіпсіздік кеңесінің отырысында қаралған болатын. Нәтижесінде, Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігіне кен орындарын тіркеп, қоршау мен қорғаныс қабатын жабу туралы нұсқау берілген еді. Жергілікті атқарушы орган оны орындау мақсатында іс-шаралар жоспарын бекіткен. Алайда проблема әлі күнге дейін шешімін таба алмай келеді, деп хабарлайды Azattyq Rýhy тілшісі.

ЖЫЛЫНА 120 МЫҢ УРАН ӨНДІРІЛГЕН

1977 жылы ашылған Целиноград тау-химиялық комбинатының Солтүстік Қазақстан облысында бес шахтасы болған. Атап айтар болсақ, Айыртау ауданында Грачевское, Косачинное, Дергачевское және Ғабит Мүсірепов ауданында  Шокпакское, Ақан-Бұрлық кен орындары. Кәсіпорында жылына уранның 120 мың тоннасы өндірілген. Ұжымда 5 мың адам еңбек еткен. Қазір оның орнында қираған ғимараттар ғана қалған. Қабырғасы қаусаған нысандар мүлде шашылып қалудың аз-ақ алдында тұр. Экологтар нысанда тексеріс жұмыстарын жүргізеді. Олардың барлығында радиация бар. Тек көлемі әртүрлі. Бірақ оның су немесе топырақпен жан-жаққа таралып-таралмайтыны зерттелмеген. Сондықтан оның қаншалықты зиян келтіретінін дөп басып айту қиын.

«2014-2018 жылдары Департамент уәкілетті органдарымен бірлесіп уран кен орындарының аумақтарын зерттеді. Радиациялық бақылаудың нәтижесінде гамма сәулелерінің деңгейі өсуі анықталды. Мөлшер бойынша ол сағатына 0,33 микрозивер болуы шарт. Кен орнындарында шахта үстіндегі құдықтарында ол нормадан (Грачевское - 5,4 есе, Шоқпақ – 3,8 есе) асады. Биыл санитарлық қорғаныш аймағының шекарасында радиацияның асуы байқалған жоқ», - дейді Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігі Экология департаментінің жетекшісі Ерболат Омаров.

ҒИМАРАТТАРДЫ ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНА БҰЗЫП АЛҒАН

Талап бойынша мұндай нысандар жабық болуы шарт. Адам аяғы мүлде баспауы тиіс жерлер ашық-шашық жатыр. Солтүстік Қазақстан облыстық Экология департаментінің мәліметінше, Кеңес үкіметі кезінде қазылып, кейін жабылған нысанды тұрғындар өздері қиратып тастаған. Маңайдағы ауыл тұрғындары ғимараттарды бұзып, материалын құрылысқа пайдаланған. Жерасты коммуникация желілерін де сыпырып алып, өз кәделеріне жаратқан көрінеді. Ал бір кездері шахталардың тереңдігі 700 метрге дейін жеткен. Әр жүз метр сайын ұзындығы екі шақырымдық дәліздер болған. Радияцияның денсаулыққа келтіретін зиянын былай қойғанда, білмейтін адам шахта құдықтарына түсіп кетуі әбден мүмкін.

«Талап бойынша 7 шақырым қашықтықта ешқандай елдімекен болмауы тиіс. Бұл шарт сақталған. Алайда кен орындары ашық жатыр. Ол қоршаған ортаға қауіпті. Екі ауданның әкімдігіне нұсқау берілді. Бірақ олар тапсырманы толыққанды орындамай отыр. Ғабит Мүсірепов ауданы бойынша жоспардағы 11 тармақтың үшеуі ғана орындалған. Кен орындары аудандық соттың шешімімен иесіз деп танылып, есепке алынған. Қалғаны орындалмай отыр. Жоспардың кейбір бөліктері қаржылық шығынды талап етпейтінін де атап өткім келеді. Ал Айыртау ауданында 1 пункт қана жүзеге асырылған. Бұл әрекетті «жұмысқа салғырт қарау» деп қана бағалауға болады», - дейді Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің Экология департаментінің жетекшісі Ерболат Омаров.

ЖАУАПТЫ ТҰЛҒАЛАР ЖАЗАЛАНАДЫ

Уран кен орындарын жабу жұмыстары жоспар бойынша 2019-20 жылдары аяқталуға тиіс. Алайда оның жартысы да орындалмаған.

«Бұл мәселе – Премьер-министірдің тікелей тапсырмасы. Алайда ол жүзеге асырылмай келеді. Жауапты тұлғалар жазаланатынына сенімдімін. Қазір бізге аудандық әкімдіктер коронавирус пандемиясына байланысты тапсырманы орындай алмай жатқандығы жайында мәлімет беріп отыр», - дейді Ерболат Омаров.

Ал ашық жатқан қауіпті нысандар экология мен халық денсаулығына қауіп төндіруін жалғастыруда.

Эльмира Мәмбетқызы, СҚО