Заманауи қоғамдағы салт-дәстүрдің маңызы: Ақмола облысында атқарылып жатқан іс-шаралар

Қазақ халқының мәдениеті мен тарихы салт-дәстүрлермен терең байланыста. Әрбір дәстүр – ата-бабамыздың ғасырлар бойы жинақтаған тәжірибесі мен даналығының көрінісі. Салт-дәстүрлер тек мерекелер мен рәсімдерде ғана емес, күнделікті өмірде де маңызды рөл атқарады. Қазақтың қонақжайлылығы, отбасы құндылықтары, ұлттық ойындары мен өнері – бәрі де халқымыздың рухани байлығын және мәдени ерекшелігін қалыптастырады. Дегенмен, замана көшіне ілесіп, қарқынды дамып келе жатқан елімізде салт-дәстүріміздің сақталуы қашанда маңызды болып қалмақ. Azattyq Rýhy ұлттық құндылықтарымыз саналатын салт-дәстүріміздің маңызын қозғап, осы мәселенің алдын алу жолында Ақмола облысында атқарылып жатқан шаруаларға тоқталып шықты.

ЖАҺАНДАНУ ЗАМАНЫНДАҒЫ САЛТ-ДӘСТҮРДІҢ ОРНЫ

Сөз басында күн сайын дамып бара жатқан бүгінгі әлемдегі салт-дәстүрдің орнын, ерекшелігін, бүгінгі қоғамға тигізер пайдасын қозғап өтейік. Жаһандану заманында салт-дәстүрлердің пайдасы әртүрлі аспектілерде көрінеді және олар қоғамның дамуына, мәдениетінің сақталуына, сондай-ақ жеке тұлғаның тәрбиесіне зор әсер етеді.

Біріншіден, салт-дәстүрлер ұлттық құндылықтарды, ерекшеліктерді сақтаудың маңызды құралы болып саналады. Заманауи әлемде жаһандану мен біркелкілендіру процесі өте қарқынды жүріп жатыр. Ал ұлттық ерекшеліктеріміз бен мәдениетімізді сақтау – еліміздің рухани байлығын қорғаудың негізгі тірегі. Салт-дәстүрлер арқылы жастар өз тарихын, мәдениетін танып, ұлттық сана-сезімін қалыптастырады.

Екіншіден, салт-дәстүрлер моральдық және этикалық құндылықтарды дамытуға ықпал етеді. Отбасы мен қоғамда белгілі бір тәртіп пен ережелерді сақтауға үйрететін дәстүрлер жастарға адалдық, жауапкершілік, сыйластық сияқты қасиеттерді сіңіреді. Бұл қасиеттер қазіргі әлемде аса маңызды, себебі олар адамзат арасындағы қатынастарды жақсартып, қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Салт-дәстүрлер қоғамдық байланыстарды нығайтуда да маңызды рөл атқарады. Мерекелер мен түрлі рәсімдер барысында адамдар бір-бірімен араласып, ортақ құндылықтарды бөліседі. Мұндай жиналыстар қауымдастықтың берік құрылуын, ынтымақтастық пен бірлікті нығайтады. Бұл тұрғыда, дәстүрлер адамдарды біріктіріп, ұрпақтар арасында байланысты қалыптастырады.

Сондай-ақ, салт-дәстүрлер рухани байлықтың көзі болып саналады. Халықтың мәдениеті мен өнері, музыкасы мен әдебиеті, фольклоры дәстүрлермен тығыз байланысты. Олар халықтың жан дүниесін, өмірге деген көзқарасын, сезімдерін білдіреді. Салт-дәстүрлерді сақтау арқылы қоғам рухани дамуын жалғастыра алады, шығармашылық пен шабытты арттырады.

Жаһандану дәуірінде салт-дәстүрлер жаңа мүмкіндіктер ашады. Олар көпмәдениеттілікті насихаттап, әртүрлі мәдениеттер арасындағы диалогты дамытуға ықпал етеді. Өз мәдениетін танып, басқалардың мәдениетімен танысу арқылы адамдар бір-бірімен сыйластық пен түсіністік орната алады. Бұл – жаһандық әлемдегі бейбітшілік пен келісімді нығайтуға жол ашады.

Сондай-ақ, салт-дәстүрлер экономикалық тұрғыдан да пайдасын тигізеді. Мысалы, ұлттық қолөнер, дәстүрлі өнер мен қолөнерді насихаттау арқылы, туризмді дамытуға мүмкіндік береді. Көптеген туристер ұлттық мәдениетті, салт-дәстүрлерді танып білу үшін елдерге келеді. Бұл – жергілікті экономикаға, халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге ықпал етеді.

Сол себепті де салт-дәстүрлерімізді сақтау мен дамыту бүгінгі ұрпақтың басты міндеттерінің бірі саналады.

САЛТ-ДӘСТҮРДЕН АЖЫРАУДЫҢ САЛДАРЫ

Ал енді салт-дәстүрімізден ажырап, мүлдем ұмытсақ бүгін Қазақстан қоғамы қалай өзгеруі мүмкін?

Салт-дәстүрімізді ұмытсақ, мәдениетіміздің негізі болып саналатын көптеген маңызды тұстарымыз жоғалады. Бұл процесс еліміздің әлеуметтік, мәдени және рухани дамуына теріс әсер етеді.

Алдымен, ұлттық болмысымыз әлсірейді. Салт-дәстүрлер – халықтың өзіндік ерекшелігін, тарихын, мәдениетін көрсететін айна. Олар ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, ұлттық сана-сезімді қалыптастырады. Дәстүрлерді ұмыту – халықтың өзіне деген сенімін, мақтаныш сезімін жоғалтуға әкеп соғады. Нәтижесінде, жастар арасында ұлттық тарихқа, мәдениетке деген қызығушылық төмендейді, бұл өз кезегінде ұлттық құндылықтардың ұмытылуына себеп болады.

Салт-дәстүрлерді ұмыту, сондай-ақ қоғамдағы моральдық және этикалық нормалардың әлсіреуіне ықпал етеді. Дәстүрлеріміз адамның өміріне бағыт-бағдар беріп, дұрыс әрекет жасауға үйретеді. Олар адалдық, сыйластық, жауапкершілік сияқты құндылықтарды насихаттайды. Егер жастар бұл құндылықтарды ұмытып кетсе, қоғамда моральдық дағдарыс пайда болуы мүмкін. Адамдар арасындағы қарым-қатынас нашарлап, жекешілдік, эгоизм, қиянат сияқты жағымсыз құбылыстар артуы ықтимал.

Салт-дәстүрлердің жойылуы қоғамдық байланыстардың әлсіреуіне де себеп болады. Мерекелер мен рәсімдер – адамдарды біріктіретін, ортақ құндылықтарды бөлісетін, әлеуметтік қатынастарды нығайтуға көмектесетін механизмдер. Салт-дәстүрлерді ұмыту, әсіресе, отбасылық және қауымдастық қарым-қатынастарына теріс әсер етеді. Адамдар арасында қашықтық пайда болып, отбасылар мен қауымдардың арасы алшақтайды. Нәтижесінде, қоғамда байланыс, бірлік пен ынтымақтастық әлсірейді.

Рухани байлықтың жоғалуы да – салт-дәстүрлердің ұмытылуымен байланысты. Дәстүрлі музыка, өнер, фольклор – халықтың рухани әлемінің маңызды бөлігі. Оларды ұмыту, халықтың жан-дүниесінің тереңдігін жоғалтуға әкеледі. Рухани мәдениеттің әлсіреуі, адамдардың өмір сүру сапасына, дүниетанымына, қоғамға деген көзқарасына теріс әсер етеді. Мұның салдары ретінде шығармашылықтың төмендеуі, рухани күйзеліске ұшырау мүмкіндігі туындайды.

Сондай-ақ, салт-дәстүрлердің ұмытылуы экономикалық салаларға да әсер етуі мүмкін. Ұлттық қолөнер мен дәстүрлі өнер – еліміздің экономикалық дамуына ықпал ететін аспектілер. Олар туризмнің дамуына, ұлттық өнімдердің сұранысына әсер етеді. Егер ұлттық дәстүрлер жойылса, бұл бағытта да үлкен қиыншылықтар туындайды.

Біз осы тұста қазақ халқының салт-дәстүрлеріне көз жүгіртіп, шағын тақырыпшаларға бөліп, жеке қарастырайық. Ұлтымыздың мәдениеті, тарихы, философиясы өмір сүру салтымен тығыз байланысты.

Қонақжайлылық. Қазақ халқының қонақжайлылығы ерекше бағаланады. Қонақты құдайындай сыйлау керек деген ұғыммен келген қонақты қашанда ерекше құрметпен қарсы алады. Бұл дәстүр, халықтың бірлігі мен достығын нығайтады, сондай-ақ, адамдар арасындағы байланыстарды тереңдетеді.

Отбасы мен ата-анаға құрмет. Отбасы құндылықтары қазақ мәдениетінде жоғары дәрежеде бағаланады. Ата-ана мен үлкендерге деген құрмет – қазақ қоғамының моральдық негіздерінің бірі. Балалардың тәрбиесі мен үлкендерді қадірлеу дәстүрлері жастарға жауапкершілік, тәрбие мен этикаға бағыт береді.

Дәстүрлердің рухани мәні. Қазақ халқының салт-дәстүрлері терең рухани мазмұнға ие. Мысалы, бата беру, жаназа, ниет сияқты рәсімдер халықтың дүниетанымын, ұстанымын, өмірге деген көзқарасын көрсетеді. Бұл дәстүрлер адамның рухани әлемін байытады.

Ұлттық ойындар мен мерекелер. Қазақтың ұлттық ойындары, мысалы, көкпар, қазақша күрес, асық ату, жастар мен үлкендер арасындағы байланысты нығайтуға, ұлттық мәдениетті дәріптеуге мүмкіндік береді. Наурыз мейрамы сияқты мерекелер халықтың бірлігін көрсетеді, табиғатпен үндестік орнатуға шақырады.

Ауыз әдебиеті мен өнер. Қазақтың бай ауыз әдебиеті, жыр-термелері, күй, әндері – халықтың рухани байлығын көрсетеді. Бұл дәстүрлер тек мәдениетті емес, халықтың дүниетанымын, философиясын да ашады. Қазақ әдебиетінің тереңдігі мен алуан түрлілігі оны ерекше етеді.

Табиғатпен үйлесімділік. Қазақ халқының салт-дәстүрлері табиғатпен тығыз байланысты. Көшпелі өмір салты мен мал шаруашылығына негізделген дәстүрлер табиғаттың ырғақтарына сәйкес қалыптасқан. Бұл, адамдардың экологиялық сана-сезімін, табиғатпен үйлесімділікті дамытады.

АҚМОЛА ОБЛЫСЫ – МӘДЕНИ МҰРАНЫ ЖАҢҒЫРТУ ЖОЛЫНДА

Ақмола облысында халқымыздың мәдени мұрасы, салт-дәстүрі түрлі іс-шаралар арқылы насихатталып жатыр. Мәселен, жуырда өңір аумағында 25 қазан – Республика күні мейрамына орай Ақмола облысының әкімдігі мерекелік онкүндік өткізді.

Онкүндік аясында халқымыздың мәдени құндылықтарын, салт-дәстүрін насихаттап, патриоттық рухты күшейтетін бірнеше шара ұйымдастырылды. Мәселен, ақын Көкен Шәкеевтің 100 жылдығына орай «Көкшенің көк семсері» халықаралық ақындар айтысы ұйымдастырылды. «Кербез сұлу» халықтық фольклорлық ансамблі 25 жылдығын атап өтті, ал Мұса Асайыновтың 95 жылдығына арналған «Асқақ әнші, ақтаңгер ақын» лекция-концерті ұйымдастырылды.

Сонымен қатар, «Құшақта мені Отаным» поэтикалық дуэль, «Көрікті Көкшем менің» жас суретшілер байқауы, «Менің Қазақстаным, менің жерім» музей сабағы, «Алаш» пластикалық драма қойылымы, «Есенберлин және музей әлемі» атты І.Есенберлин музейінің 25 жылдығына арналған «SPEЕCH-TІMЕ» шарасы өтті.

«Кербез сұлу Көкшетауым» фотобайқауының қорытындысы бойынша фотокөрме, «Туған жерім тұғырым» өлкетанушылар форумы, «Кітапханашы – мәртебелі мамандық» кітапханашылар форумы, «Жапандағы жалғыз үй» атты жазушы Сәкен Жүнісовтың 90 жылдығына арналған оқырмандар конференциясы, «Мәңгі жаса, қыран елім Қазақстаным!» мерекелік концерттік бағдарламасы, «Ар. Рух. Муза» монодрама спектаклінің тұсаукесері және Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Қапаш Құлышеваның 75 жылдығына арналған шығармашылық кеш ұйымдастырылды.

Сол сияқты Ш.Құсайынов атындағы қазақ музыкалық-драма театрында «Емтихан» спектаклі сахналанып, көрерменнің ыстық ықыласына бөленді. Қойылым соңында Ақмола облысының әкімі Марат Ахметжанов қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін насихаттау жолында еңбегі сіңген қызметкерлерді арнайы марапаттады.

Еске салайық, елімізде 16 наурыз мәдениет және ұлттық салт-дәстүр күні ретінде атап өтіледі. Осы мерекеге орай облыстық Көкшетау Мәдениет сарайы «Әдепті келін – отбасы көркі» атты келіндер фестиваль-байқауын ұйымдастырды. Іс-шараға Ақмола облысының Ерейментау және Аршалы аудандары, сондай-ақ Степногорск және Көкшетау қаласынан келіндер қатысты. Үздік шыққан келіндер арнайы сыйлықтармен марапатталды.

Ал қазақ халқының жаңа жылы, жыл басы саналатын Наурыз мейрамы Көкшетауда жерінде биыл ерекше нақышта аталып өткенін материалымызда айтып өтуді жөн көріп отырмыз. Облыс әкімдігі мереке қарсаңында 1000-нан астам мерекелік іс-шара өткізді.

Жыл басы күніне орай Көкшетау қаласының орталық алаңдары ғана емес, шеткері тұстары да жаңа нақышта безендірілді. Бұл жылы алғаш рет үш ауыл тігілді. Олар: қазақ халқының әйгілі әнші-композиторы, ақын Біржан Салдың 190 жылдығына арналған «Біржан Сал ауылы», қазақтың халық композиторы әрі әлемге әйгілі палуан Балуан Шолақтың 160 жылдығына арналған «Балуан Шолақ ауылы», сондай-ақ шеберлерге арналған «Қолөнершілер ауылы». Ал «Абылай хан» және «Тәуелсіздік» алаңдарында бой көтерген 16 киіз үйде қазақ халқының ұмыт болып бара жатқан салт-дәстүрлері көрсетілді. Атап айтқанда, «Беташар», «Ашамайға мінгізу», «Тұсау кесер» сияқты дәстүрлі рәсімдер көрермендерге ұсынылды.

Қорытындылай келе, жаһандану заманында салт-дәстүрлердің маңызы арта түседі. Олар ұлттық ерекшелігімізді сақтап, моральдық құндылықтарды қалыптастырып, қоғамдық байланыстарды нығайтуда, рухани байлықты арттыруда ықпал етеді. Салт-дәстүрлерімізді сақтау мен дамыту – біздің мәдениетіміздің келешегі мен рухани әлеміміздің байлығының кепілі. Ақмола облысы әкімдігінің қолға алуымен өтетін мәдени іс-шаралар қазақ халқының рухани құндылықтарын, салт-дәстүрін насихаттауда бүгінгі қоғамға үлкен септігін тигізеді.