Қазақстандағы экотуризм: қандай бағыттар басымдыққа ие

Экологиялық туризм таза табиғат орындарымен танысуды ғана емес, сонымен бірге оларды қорғауды да қарастырады. Қазақстанның экотуризмді дамыту үшін елеулі әлеуеті бар, өйткені оның орасан зор қорық аумақтары бар. Олардың көпшілігі отандық және шетелдік туристер үшін танымал орынға айналды.

Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің деректеріне сәйкес, елдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының (ЕҚТА) жалпы ауданы 26 млн га, яғни шамамен 0,26 млн км2 құрайды, бұл - экотуризмі дамыған бірқатар елдерге қарағанда он есе көп аумақ.

Экотуризмнің мәні, оның даму бағыттары мен принциптері

Экотуризм туралы ең көп таралған түсінік – таза табиғи аумақтарға бару. Бұл ұғымды 1980 жылдары мексикалық эколог Эктор Себаллос-Ласкурайн енгізді. Содан бері ол кеңейіп, қазір туристер қоршаған ортаның сақталуына және экожүйелердің тұтастығына жауапкершілікпен қарау принципін басшылыққа алатын саяхатты білдіреді.

Туризмнің бұл түрі адамға рухани өсуге серпін береді.

Қазақстанда экотуризмді дамытудың негізгі бағыттары

Қазақстанда экотуризмнің қандай түрлері бар? Таза табиғатпен өзара әрекеттесудің әртүрлі мақсаттары бар. Осыған байланысты елдің әртүрлі қорықтарында экотуризмнің мынадай түрлері дамуда: ғылыми, қорық аймақтарына келушілер табиғатты зерттеуге қатысқанда, далалық бақылаулар жүргізеді. Бұл көбінесе экспедиция ғалымдары немесе далалық практикадағы студенттер.

Табиғи тарих турлары, қорық аймақтарына қоршаған ортаны білу мақсатында барады. Бұл жалпы тақырыптық экскурсиялар.

Шытырман оқиғалы-белсенді демалыс тәсілі: тау туризмі, су, шаңғы, сүңгу, сондай-ақ атпен саяхаттау. Бұл экотуризмнің қымбат, бірақ тез танылған түрі. Табиғи резерваттарға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың аймақтарына саяхат. Олардың кез-келген осы бағыттары экотуризмнің мәніне сәйкес келеді, егер оның негізгі принциптері сақталса: жабайы табиғат пен жергілікті әдет-ғұрыптармен танысу, экологиялық білім және ағарту.

Табиғатты қорғауға жәрдемдесу

Экотуризмнен түсетін кірістер табиғи объектілерді қорғауға ынталандыратын жергілікті тұрғындардың қатысуы. Қорық аумақтарына келушілер сақтауы керек негізгі қағидалардың бірі-ештеңені бұзбау немесе ластамау.

Қазақстанда экотуризм қалай дамиды?

Елімізде жасыл туризмді дамыту үшін зор әлеует бар. Ондаған табиғи саябақтар мен қорықтар мемлекет қорғайтын аумақтар тізіміне енгізілген. ҚР Жаңа Экологиялық кодексінде қорық аймақтарына экскурсиялар ұйымдастыру кезінде туроператорлар ескеруі тиіс міндеттемелер көзделген.

Турларды мұқият жоспарлау керек, табиғатқа ең аз әсер ететін көлікті пайдалану қажет, сонымен қатар тұрмыстық қатты қалдықтарды азайту қажет.

Атпен серуендеу – экотуризмнің бір түрі

Қазақстандағы экотуризмнің танымал орындары Қазақстандағы қорғалатын табиғи аумақтардың жалпы ауданы 26 млн га құрайды.

Қорық аймақтарының ішінде шетелдік және отандық туристерге Алакөл көлі, Ақсу-Жабағылы қорығы, Бурабай табиғи паркі, Катонқарағай ұлттық паркі, Қорғалжын қорығы, Қызыларай тау жотасы ерекше танымал.

Алакөл - құрамы жағынан бірегей суы бар көл. Бірақ жағажай демалысымен қатар, құстардың көптеген түрінің мекендейтін жерлеріне экскурсиялар танымал.

Ақсу-Жабағылы - ең көне және ірі қорықтың бірі. 1926 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында Талас Алатауы тауларында құрылған. Мұнда туристер Ақсу каньонына, ежелгі жартастағы суреттері бар автотұраққа барады. Қорықта жабайы табиғатты, құстардың, бауырымен жорғалаушылардың, арқарлардың, маралдардың және басқа да сирек кездесетін жануарлардың жүздеген түрлерін бақылауға болады. Қорықта экологиялық экскурсиялар, соның ішінде балаларға арналған, атпен саяхаттар ұйымдастырылады. Бурабай табиғи паркі бұл қорғалатын курорттық аймақта кез-келген экономикалық қызметке тыйым салынады. Көркем көлдерде қарағай, қайың, көктерек өседі. Саябақта жануарлардың 305 түрі — бұғы, бұлан, елік, қабан мекендейді. Табиғатпен қарым-қатынаста денсаулықты қалпына келтіру мүмкіндігін толықтыратын танымал туристік маршруттар бар.

Катонқарағай ұлттық паркі Шығыс Қазақстан облысындағы қорық аумағы табиғи кешеннің ерекшелігімен таң қалдырады. Бұл қылқан жапырақты ормандар, дауылды өзендер, әсем сарқырамалар, таза көлдер. Әлемнің түкпір-түкпірінен келген туристер Алтайдағы ең үлкен Көккөл сарқырамасын, Белуха тауын, Рахманов минералды бұлақтарын біледі.

Қорғалжын қорығы

Ақмола облысында фламинго, бұйра пеликан және басқа да сирек кездесетін құстардың тіршілік ету ортасы ретінде белгілі бірегей сулы-батпақты жерлер бар. Мұнда құстардың көші-қонының екі маңызды жолы қиылысады, сондықтан қорық дүниежүзілік табиғи мұра орындарының қатарына кіреді.

Қызыларай

Балқаштың солтүстігінде далада тау жотасы бар. Бұл ежелгі жанартаулардан қалған биіктігі 1565 м Аксоран шыңы. Шыңның етегінде экотуристер арасында танымал Шабанбай би ауылы орналасқан. Мұнда олар қазақтардың ұлттық тұрмысы мен мәдениетіне қол тигізе алады. Осы жерден олар монументалды қабірлерге, даладағы тас мүсіндерге және ежелгі үңгір суреттеріне экскурсияға барады. Ауылдарда экотуристер қазақтардың тұрмысы мен мәдениетімен танысады: Depositphotos Қазақстан экотуризмді дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер ашады. Мұнда көптеген шетелдіктер оның шексіз кеңістігін көруге, қазіргі өркениеттің толып жатқанынан құтылуға келеді.

Қазіргі уақытта экотуризмнің төрт түрі бар:

1. Ғылыми туризм. Ғылыми экотурлар барысында туристер табиғатты зерттеудің әр түріне қатысады, далалық бақылаулар жүргізеді. Мысалы, Латын Америкасындағы құстардың мінез-құлқын бақылаумен, Тынық мұхитындағы киттердің популяциясын санаумен байланысты экотурлар кеңінен танымал. Әдетте, мұндай турлардағы туристік бағыттар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саналады: қорықтар, ұлттық саябақтар, табиғи ескерткіштер.

Ғылыми туризмге шетелдік ғылыми-зерттеу экспедициялары, сондай-ақ университеттер мен институттардың жаратылыстану-ғылыми факультеттерінде оқитын студенттердің далалық тәжірибелері кіреді.

2. Табиғат тарихының турлары. Бұл қоршаған табиғат пен жергілікті мәдениетті білуге байланысты саяхаттар. Әдетте, мұндай турлар арнайы жабдықталған экологиялық соқпақтармен іргелес оқу, ғылыми-көпшілік және тақырыптық экскурсиялардың жиынтығы болып табылады. Көбінесе олар қорықтар мен ұлттық саябақтардың аумақтары бойынша ұйымдастырылады. Бұған оқушылардың жорықтары да кіреді, оның барысында мұғалім, гид табиғат туралы экскурсиялар мен әңгімелер өткізеді.

3. Шытырман оқиғалы туризм. Бұл түр табиғатта қозғалудың және демалудың белсенді әдістерімен (outdoor) байланысты барлық саяхаттарды біріктіреді, оның мақсаты жаңа әсер алу, және спорттық нәтижелерге қол жеткізу. Бұған альпинизм, мұзға өрмелеу, спелеотуризм, тау және жаяу серуендеу, су, шаңғы және шаңғы туризмі, каньонинг, ат туризмі, тау велосипедтері, сүңгу, парапланмен секіру және т. б. сияқты туризм түрлері кіреді. Туризмнің осы түрлерінің көпшілігі жақында пайда болды және экстремалды болып саналады. Сонымен қатар, бұл экотуризмнің ең жылдам дамып келе жатқан, тиімді, қымбат болса түрі. Шытырман оқиғалы туризм көбінесе "ауыр экотуризм" деп аталады, өйткені туристердің шытырман оқиғаға деген құштарлығы табиғатты қорғау мотивтерінен басым болады.

4. Табиғи резерваттарға саяхат. Бірегей және экзотикалық табиғи нысандар мен құбылыстардың жоғары тартымдылығы көптеген туристерді қызықтырады. Мысалы, Латын Америкасына келетін туристердің 48% - ы табиғи резерваттарға саяхаттауды мақсат етеді. Көптеген ұлттық саябақтар мен қорықтардың басшылығы экологиялық экскурсияларды нағыз шоуға айналдырады

Қазақстанда экологиялық туризмді дамыту қажеттілігі экономикалық факторларға - жаңа жұмыс орындарын құруға, шалғай өңірлерде жергілікті қоғамдастықтарды дамытуға ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік тапсырысқа – халықтың денсаулықты сақтау және бос уақытты пайдалану проблемаларына неғұрлым тұтас, жүйелі көзқарасқа деген қажеттілігіне байланысты. Дүниежүзілік туристік ұйым сарапшыларының пікірінше, экологиялық туризм соңғы он жылда ең танымал болып келеді және кез келген мемлекеттің тұрақты даму құралдарының бірі болып табылады.

Туристік әлеуетті зерттеу қорытындылары көрсеткендей, Қазақстанның экологиялық туризмді дамыту үшін үлкен мүмкіндіктері бар. Оның негізін Еуразия орталығындағы бірегей табиғи жағдайлар мен ландшафттар, әртүрлі тарихи кезеңдерде Қазақстан аумағын мекендеген халықтың көптеген табиғи, тарихи ескерткіштері, мәдени және этникалық мұралары құрайды.

Қазіргі уақытта Қазақстанда экологиялық туризмнің дамуы байқалады.

Алайда, экологиялық туризм туризмнің басқа түрлерінен табиғи ортаға шамалы әсерімен ерекшеленетініне және ерекше дамыған инфрақұрылымды қажет етпейтініне қарамастан, бұл бағыттағы қызмет рекреациялық-туристік инфрақұрылымның басым бөлігінің әлі қалыптасу сатысында болуына байланысты елеулі қиындықтарға тап болады.

Қазақстандағы экологиялық туризмнің экономикалық әлеуеті іс жүзінде шексіз, алайда оның қалыптасуы мен дамуы үшін қомақты инвестициялар мен шығындар қажет. Экологиялық туризм үшін қажетті инфрақұрылымды құру туристер үшін табиғаттың бірегей бұрыштарының қолжетімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Экотуризмнің табысты дамуы қоршаған ортаның жай-күйіне ғана емес, сонымен қатар өңірлерде шағын бизнестің қалыптасуына ықпал етеді, сондай-ақ белгілі бір саланың мәдениеті мен табиғи сұлулығы туралы білімді тарату көзі болып табылады, сондай-ақ тұтастай Қазақстан бойынша туризмді дамыту үшін әлеует болып табылады.

Қазақстанды керемет туристік мүмкіндіктері бар және әлемдік бәсекеге қабілеттілікті құру үшін одан әрі өзгерістерді асыға күтетін туристік гауһармен салыстыруға болады.

Экологиялық туризм қазіргі мемлекеттің экономикасын қалыптастыру процесінің ажырамас бөлігі, қоршаған табиғи ортаны қорғау және қалпына келтіру қоғам дамуындағы барған сайын айқын өлшемге айналуда.

Қазақстандағы экологиялық туризмнің экономикалық әлеуеті шексіз – Щучье-Бурабай аймағы, "Сары-Ағаш", "Арасан - Қапал", "Моялды", "Баянауыл", "Жаңақорған", "Каспий" – Қазақстанның "інжу-маржандарының" тізбесі мұнымен де шектелмейді.