Қазақстан мен Франция: стратегиялық әріптестікке 15 жыл

Астанада Қазақстан-Франция экономикалық ынтымақтастығы жөніндегі үкіметаралық комиссиясының XV отырысы өтті. Басқосуда екі ел арасындағы сауда-экономикалық, денсаулық сақтау, энергетика, өнеркәсіп және мәдениет саласындағы байланыстар жөнінде сөз болды. Осы ретте Azattyq Ruhy ресми Астана мен Париж арасындағы қол жеткен келісімдерге шолу жасайды. 

Франция – Қазақстанның Еуропадағы негізгі серіктесі және елімізге инвестиция салған 5 ірі елдің бірі. Бұл Еуропалық Одақ елдері арасындағы үшінші ірі сауда серіктесі. Қазақстанның үлесіне Францияның Орталық Азиямен тауар айналымының 90 пайызы тиесілі. Өткен жылы екі ел арасындағы тауар айналымы 4 миллиард долларды құрап, экспорт 2,39 миллиард долларға, ал импорт 664,8 миллион долларға жетті.

2022 жылы Франция мен Қазақстан арасындағы тауар айналымы 4 миллиард долларға жетті.

Энергетика, көлік және өнеркәсіп секторларында француз және қазақстандық компаниялар жетілдіріліп, дамитын берік әріптестік қатынастар орнатты. Осы секторлардан басқа, 2021 жылы Франция мен Қазақстан 2030 жылға дейін ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, минералды ресурстарды тұрақты басқару және энергетикаға көшу сияқты перспективалы жаңа секторларды анықтайтын экономикалық Жол картасына қол қойды.

Жалпы, Франция мен Қазақстан арасында дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 25 қаңтарда орнатылды. Екіжақты қатынастар негізінде Президент Миттеранның 1993 жылғы қыркүйектегі сапары кезінде келісімдерге қол қойылды.

Екіжақты қатынас 2008 жылғы маусымда 2010 жылы күшіне енген стратегиялық әріптестік туралы шартқа қол қоюға байланысты жанданды. Ресми сапарлар тұрақты сипатқа ие. 2021 жылы Сыртқы істер министрліктері арасында жыл сайынғы консультациялар құру туралы шешім қабылданды.

Француз көшбасшылары Қазақстанға үш рет келді: 1993 жылы Ф.Миттеран, 2009 жылы Н. Саркози және 2014 жылы Ф. Олланд.

Сыртқы саяси ведомстволар арасында байланыстар. 2013 жылдан бастап министрлер деңгейінде 5 рет кездесу өтті.  Екі елдің сыртқы саяси ведомстволары басшыларының соңғы кездесуі 2022 жылғы 20 маусымда Люксембургте ҚР-ЕО ынтымақтастық кеңесінің 19-шы отырысы аясында өтті.

Қазақстандық экспорттың негізгі бағыттары: мұнай, металдар, химиялық өнімдер, ауыл шаруашылығы өнімдері, хром оксидтері мен гидроксидтері, мыс және мыс. Қазақстан Франциядан ұшу аппараттарын, электр, электронды және механикалық жабдықтарды, дәрі-дәрмектерді, косметиканы, автомобильдерді, тамақ өнімдерін импорттайды.

Сарапшылар пікірінше, әсіресе, ауыл шаруашылығында прогресс үшін үлкен әлеует бар. Франция Еуропалық Одақтағы жетекші ауыл шаруашылығы державасы болса, Қазақстан Орталық Азияда бірінші орында. Ветеринария, генетика, ауылшаруашылық саласында білім беру және жетекші егістік дақылдары саласындағы ынтымақтастықты кеңейту ұсынылды.

Қазақстан делегациясы Бретаньға сапармен барды. Аталмыш аймақ Еуропадағы ауылшаруашылығы дамыған өңірдің бірі. Шағын аймақ тұтас Еуропа тұрғындарының азық-түлік сұранысын қанағаттандыруға қауһарлы. Еуропа нарығын бағындырған соң, аймақтың көздегені Орта Азияға шығу. Бұл ретте, бастама Қазақстанмен келісімшарттар негізінде іске асырылуда.

Сапар аясында еліміздің ауылшаруашылық бағытындағы ұсыныстары Франция инвесторларының қызығушылығын оятты.   

«Біріккен жобалар ұсынысын қарастырамыз. Екі мемлекеттің ауыл шаруашылығы саласындағы бірлескен жұмысында шағын қорытындылар жасадық. Қазіргі уақытта француз кәсіпорындары бізге өз тауарлары мен қызметтерін сатуды ғана емес, сонымен қатар Қазақстанда зауыттар мен зертханалар ашуды қалайды», - деді ҚР Франциядағы елшісі Гүлсара Арыстанқұлова.

Бір қызығы,  Бретань аймағының орталығы Ренна қаласымен Алматы – бауырлас қалалар. Ренна – елдегі өмір сүруге ең қолайлы елдімекеннің бірі саналады. Бұл шаһар билігінің өкілдері бизнес-байланыстар бөлігінде ғана емес, сонымен қатар қалалық ортаның тұрақты дамуындағы тәжірибенің барлық байлығымен бөлісуге, Қазақстанмен ынтымақтастықты дамытуға дайын екендерін айтты. Ренна қаласында Алматының құрметіне арнап, саябаққа атау берілді. Ал, 7 жыл бұрын қазақ ақыны Абайға арналған ескерткіш ашылды. Бүгінде бауырластық комитетінің белсенділері Абай бюстінде оның өлеңдерін француз тілінде оқиды. Енді, дәл осы Бретань аймағымен ауыл шаруашылығы саласында берік, сенімді қатынастар орнатылды.

Денсаулық сақтау саласында да ынтымақтастық дамуда.

«Біз қатерлі ісіктерді зерттеу саласында, атап айтқанда, Кюри институтымен, қатерлі ісіктерді зерттеу саласындағы жетекші еуропалық мекемемен ынтымақтасамыз. Қазақстанға ауылдық жерлерде денсаулық сақтауға қолжетімділікті кеңейтуге, медицина секторында инновацияларды енгізуге, ең жоғары еуропалық стандарттарға сәйкес ауруханалар салуға және дәрігерлердің даярлығын жақсартуға көмектестік. Францияның Сыртқы істер министрлігі төрт жыл ішінде осы бастамаларды қолдауға миллион еуродан астам қаражат бөлді», - дейді Францияның Сыртқы сауда, экономикалық тартымдылық және шетелдегі француз азаматтарының істері жөніндегі министр-делегаты, Қазақстан-Франция үкіметаралық комиссиясының тең төрағасы Оливье Бешт.

Францияның Қазақстанмен ынтымақтастықты дамытуға деген саяси ұмтылысы жоғары деңгейде. Бұл білім беру саласына да қатысты.  

«Біз осы мақсатқа жету үшін айтарлықтай ресурстар бөлеміз. Бұл салалардағы прогреске кейде франкофондық қазақстандық мамандардың жетіспеушілігі кедергі келтіреді. Соңғы жылдары француз тілін оқыту күрт төмендеді және орта мектеп оқушыларының 1% - дан азы француз тілін үйренуге мүмкіндік алды. Біздің компаниялар франкофондық кандидаттарды таңдауда да қиындықтарға тап болады. Нақты қажеттілік бар және біздің елшілік француз тілін үйренуді қолдауға ұмтыла отырып, Астана, Алматы, Қарағанды және Ақтау қалаларында - орта мектептерде екі тілді франкофон секцияларын құруға жәрдемдеседі. Сонымен қатар, шетелде Француз білім беру агенттігі халықаралық француз мектептерін құру бойынша екі жобаға жетекшілік етеді. Оның бірі Астанада, екіншісі Алматыда. Бұл мектептер төрт тілді оқу бағдарламасын ұсынады (француз-ағылшын-қазақ-орыс). Университет арасындағы кадр алмасуларын дамыту да біздің басымдықтарымыздың бірі. Біз Францияда оқуға ниет білдірген қазақстандық студенттерге арналған стипендиялардың санын көбейттік», - деді Оливье Бешт.

Еуропалық бұл елдің мамандарымен ғарыш саласында да байланыс спутниктерін бірігіп шығару бастамасы оң жалғасын тапты.

«Бізде байланыс спутниктерін құрастыратын кәсіпорындар бар. Сол себепті өндірістік мүмкіндіктерімізді біріге пайдаланғымыз келеді. Бірлескен жұмыстар арқылы елімізде алдағы уақытта жиналатын спутниктерді жасау – алдағы мақсатымыз. Біз Франция мамандарымен осы мәселелерді талқыладық», - деді ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин.

Әлемдегі ең сапалы ғарыш құрылғыларын жасайтын елдің бірі – Франция. Екі ел арасында бұл сала бойынша біріккен жобалар іске асып, алдағы 3 жылда қомақты нәтижеге жетеді деп жоспарланып отыр.

2005 жылдан бастап Қазақстан экономикасына француз капитал салымдарының көлемі - 17 млрд. 2021 жылы ТШИ көлемі 603,2 млн., бұл 2020 жылмен салыстырғанда 13%-ға аз (693,5 млн.). Қазақстанда "Total", "Orano", "Alstom", "Danone", "Vicat", "Saint Gobain" және т. б. сияқты ірі ТҰК-ларды қоса алғанда, француз капиталының қатысуымен 170-тен астам компания жұмыс істейді.

2022 жылғы мамырда техникалық газдар өндірісі саласындағы әлемдік көшбасшы, француздық Air Liquide компаниясы ҚР Президенті жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінде (СИИ) бақылаушы мәртебесіне ие болды. Қазіргі уақытта бұл мәселеге машина жасау саласындағы тағы бір француз өнеркәсіптік алыбы-Alstom тобының кіруі қарастырылуда.

Ғылым, білім және денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастық

Ғылым, білім және денсаулық сақтау саласындағы екіжақты өзара іс-қимыл қарқынды дамып келеді. Осы жылдар ішінде бірқатар екіжақты құжаттарға қол қойылды, соның ішінде:

- 2013 жылғы 1 наурыздағы жоғары білім және зерттеулер саласындағы ынтымақтастық туралы үкіметаралық келісім;

-ҚазҰПУ базасында "Сорбонна-Қазақстан" университетін құру туралы келісім. 2013 жылғы 17 қыркүйектегі;

- Қазақ ұлттық университеті арасындағы екіжақты ынтымақтастық туралы шарт. Сорбонна университеті Париж-Сите 7 Дидро 2017 жылғы 16 наурыз;

-2020 жылғы 16 қыркүйектегі Кюри институты (Франция) мен ҚР Ұлттық ғылыми онкологиялық орталығы арасындағы ынтымақтастық туралы Меморандум;

- Түркістан қаласының халықаралық туризм және қонақжайлылық университеті мен Анжэ университеті арасындағы 2020 жылғы 23 қарашадағы ынтымақтастық туралы келісім.

2022 жылдың қыркүйек айының соңындағы жағдай бойынша Францияда "Болашақ" халықаралық бағдарламасы аясында 10 студент, "Абай-Верн" халықаралық бағдарламасы аясында 24 студент оқиды. Қазақстандық студенттер негізінен Париж, Гренобль, Лион және тағы басқа қалаларда білім алып жатыр.

Франциядағы диаспора

Елшілік Францияда тұратын этникалық қазақтар қауымдастығымен тұрақты негізде байланыста. Бірлескен мәдени және спорттық іс-шаралар өткізіледі. Ең маңыздылары: Парижде 2013 жылғы 18-19 мамырда және 2022 жылғы 4-5 маусымда өткен Еуропалық қазақтардың кіші құрылтайлары, сондай-ақ жыл сайынғы Наурыз мерекесі.

Франциядағы қазақ диаспорасының саны шамамен 2000 адамды құрайды. Диаспора негізінен елордалық қала маңында және Париждің өзінде тұрады.

Қазіргі уақытта елшілік "Отандастар" қоры мен Дүниежүзілік қазақтар қауымдастығы ұйымдастырған іс-шараларға белсенді қатысуда. Осы тұрғыда "Akft Dernek" ("Франциядағы Түркия қазақтарының қауымдастығы") ұйымымен тығыз ынтымақтастық орнатылды.

Отандастарымыздың тікелей байланыстар барысында және әлеуметтік желілер арқылы көтерген сұрақтары мен ұсыныстары "Отандастар" қорына жеткізіледі. Бұдан басқа, аталған Қордың қаржылық қолдауымен диаспора өкілдері үшін қазақ тілін онлайн оқыту жүргізіледі.

Еске салайық, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бүгін Францияның Сыртқы сауда, экономикалық тартымдылық және шетелдегі француз азаматтарының істері жөніндегі министр-делегаты, Қазақстан-Франция үкіметаралық комиссиясының тең төрағасы Оливье Бештті қабылдады.

«Сіз Президент Эмманюэль Макронның арнайы сәлемін жеткізіп отырсыз. Мен де оған деген шынайы құрметімді білдіремін және жүрекжарды лебізімді жолдаймын. Біз Франция президентінің өзіне ыңғайлы уақытта елімізге мемлекеттік сапармен келуін күтеміз. Бұл сапар көптеген саладағы өзара тиімді ынтымақтастығымызға тың серпін береді деп санаймын. Франция  – Еуропадағы ең басты серіктесіміз.  Ынтымақтастығымызды одан әрі нығайтуға мүмкіндігіміз мол екеніне сенімдімін», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Өз кезегінде Оливье Бешт Президентке қонақжайлық көрсеткені үшін алғысын айтып, Қазақстан мен Франция арасындағы ынтымақтастықтың қарқынды дамуына риза екенін жеткізді.