Конституция егемендік пен тұрақтылықтың мызғымас құқықтық негізі – заңгер

Еліміздің Ата Заңы 1995 жылы жалпыхалықтық референдумда қабылданып, тәуелсіз Қазақстанның демократиялық дамуының берік негізін қалады. Биыл отыз жылдық белеске жеткен Конституция мемлекетіміздің құқықтық жүйесінің тірегі әрі қоғамдағы тұрақтылық пен әділдіктің басты кепілі болып отыр, деп жазады Azattyq Rýhy.

Конституция күнінің қарсаңында белгілі заңгер, қоғам белсендісі әрі Human Rights Lawyers қоғамдық қорының «One-Stop-Service - Бір қадам» жобасының координаторы Ләззат Рақышевадан Ата Заңымыздың 30 жылдағы мәртебесі мен қауқары жайлы сұрап білдік. Дәлірек айтсақ, адвокат Қазақстан Республикасының 1993 жылдағы және 1995 жылдағы Конституциясы несімен ерекшеленетінін айтып берді.

«1993 жылғы Конституция - Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы негізгі заңы. Ол КСРО ыдырағаннан кейінгі өтпелі кезеңде қабылданған және кейбір тұстарда бұрынғы кеңестік басқару үлгілерін сақтап қалды. Дегенмен, бұл Конституция Қазақстанның егемендігін және азаматтардың негізгі құқықтарын бекітті. Ал 1995 жылғы Конституция жалпыұлттық референдум арқылы қабылданды және ол заманауи әрі нақты құқықтық құжат болды. Бұл Конституцияда президенттік билік нығайып, қос палаталы Парламент Сенат пен Мәжіліс құрылды. Осылайша, билік тармақтары арасында өкілеттіктер қайта бөлініп, тепе-теңдік жүйесі қалыптасты», - дейді заңгер.

Оның айтуынша, 1995 жылғы Конституцияда нарықтық қатынастар қағидаттары, адам құқықтары мен бостандықтары нақты әрі айқын түрде көрініс тапқан. Бұлар қазіргі Қазақстанның конституциялық құрылысының берік негізіне айналды.

Ләззат Рақышеваның пайымынша, Қазақстан Конституциясындағы адам құқықтары мен бостандықтары бірнеше негізгі қағидаттарға сүйенеді.

1. Адам құқықтарының ажырамас және тумысынан берілгендігі - мемлекет бұл құқықтарды мойындап, қорғауға және қамтамасыз етуге міндетті.
2. Заң алдындағы теңдік қағидаты адамның шыққан тегі, нәсілі, әлеуметтік жағдайы, ұлты, тілі, діні және басқа да белгілеріне қарамастан барлығы тең құқықты.
3. Құқық үстемдігі қағидаты адам құқықтарын қорғау Конституция мен заңдар негізінде жүзеге асырылады, ал мемлекеттік органдар осы нормаларды басшылыққа алуға міндетті.
4. Адам қадір-қасиетіне құрметпен қарау Конституцияда адамның абыройы мен ар-намысы қорғалады.

Оның айтуынша, Конституциясының 13-бабы әрбір азаматқа өз құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғауға кепілдік береді.

Алайда бұл құқықтың тиімді пайдаланылуы:

• Соттардың тәуелсіздігіне,
• Азаматтардың құқықтық сауаттылық деңгейіне,
• Өз құқықтарын білуі мен оларды қорғау қабілетіне тікелей байланысты.

«Егер азаматтар өз құқықтарын белсенді түрде қорғай бастаса, бұл сот тәжірибесінің дамуына және құқықтық жүйеге деген сенімнің артуына алып келеді. Яғни, Конституция бұл мүмкіндікті береді, ал оны тиімді пайдалану қоғам мен жеке азаматтың белсенділігіне байланысты», - дейді ол.

 Заңгердің айтуынша, 30 жыл ішінде Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекетіміздің негізгі заңы ретінде орнықты.

Ол:

• Саяси және құқықтық жүйенің негізін қалады,
• Билік тармақтарының бөлінісін анықтады,
• Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын бекітті,
• Демократиялық және құқықтық мемлекеттің қағидаларын айқындады.

«Конституция бірнеше рет өзгерді және толықты. Бұл оның қоғам мен мемлекеттің даму үдерістеріне бейімделіп отырғанын көрсетеді. Сондықтан, бүгінгі таңда Конституция Қазақстанның егемендігі мен тұрақтылығының символы және мызғымас құқықтық негізі», - дейді ол.