Қазақстан геологиялық барлауды жандандырады: Мәжілісте жаңа заң жобасы қаралды

Бүгін Мәжілісте Экология және табиғатты пайдалану комитетінің төрағасы, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі  Ерлан Жаңбыршин еліміздің минералдық-шикізат базасын кеңейту және геологиялық зерттеу жүйесін жаңғыртуға бағытталған заң жобасын таныстырды, деп хабарлайды Azattyq Rýhy 

Бұл бастама — мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2023 жылғы «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында қойылған стратегиялық тапсырмаларды орындауға арналған нақты қадам. Президент сол кезде «Өз қаражатына геологиялық зерттеу жүргізген инвестор жер қойнауын пайдалану кезінде басым құқыққа ие болуы тиіс», — деп атап өткен еді. Бұл қағида еліміздің жер қойнауын игерудегі инвестициялық саясаттың жаңа философиясын айқындайды, дейді Жаңбыршин.

Геологиялық барлау — экономикалық және ұлттық қауіпсіздіктің өзегі

Ерлан Жаңбыршиннің айтуынша, бүгінде геологиялық барлау — ел экономикасының тұрақтылығы мен энергетикалық қауіпсіздігінің басты тетігіне айналды. Қазіргі мұнай-газ өндірісі негізінен үш ірі кен орнына — Теңіз, Қашаған және Қарашығанаққа тәуелді. Ал өзге кен орындары сарқылу кезеңіне таяп келеді.

«Жаңа мұнай мен газ қорларын анықтау — бұл энергетикалық емес, ең алдымен ұлттық қауіпсіздік пен экономикалық егемендік мәселесі», — деді депутат.

Бұрынғы есеп бойынша, 2012 жылға дейін еліміздің болжамды отын қоры 22,7 млрд тонна болса, кейінгі зерттеулер бұл көрсеткішті 76 млрд тоннаға дейін ұлғайтқан. Оның басым бөлігі — Каспий маңы, Үстірт-Бозашы, Маңғыстау және Оңтүстік Торғай бассейндерінде орналасқан.

Инвестициялық климаттағы әлсіз буын

Мәжілісменнің мәліметінше, Қазақстанда геологиялық барлауға тартылатын инвестиция көлемі жеткіліксіз.

Мысалы:

• Қазақстанда — 1 шаршы шақырымға бар болғаны 8 доллар жұмсалады;
• АҚШ-та — 87 доллар,
• Австралияда — 167 доллар,
• Канадада — 203 доллар бөлінеді.

Бұл айырмашылық еліміздегі инвестициялық саясаттағы басты кемшілікті айқын көрсетіп отыр.

«Геологиялық барлау — жоғары тәуекел мен ұзақ мерзімді салым қажет ететін сала. Егер мемлекет инвестордың құқығын нақты қорғамаса, ол қаржы салмайды», — деді Жаңбыршин.

Заң жобасындағы негізгі жаңалықтар

Біріншіден, аз зерттелген аумақтарға жаңа анықтама енеді. Шектеулі немесе зерттелмеген өңірлер енді арнайы «аз зерттелген аумақтар» мәртебесін алады.

Екіншіден, инвесторға басым құқық беріледі. Өз қаражатына геологиялық зерттеу жүргізген инвестор әрі қарай барлау және өндіру құқығын кепілдендірілген түрде алады. Ол үшін алғашқы үш жылда келісімшарт аумағының кемінде 30%-ына 2D сейсмикалық зерттеу жүргізу талабы енгізіледі.

Үшіншіден, резервтегі учаскелердің айналымы жанданады. Қазір ұлттық компанияларға бекітілген 53 учаскенің тек 20%-ы ғана игерілуде.

Төртіншіден, жаңа заң жобасы резервтеу мерзімін шектеуді және босайтын учаскелерді электрондық аукцион арқылы нарыққа шығаруды көздейді.

Бесіншіден, уран саласындағы ұлттық компанияға басымдық беріледі.

Әлемде атом энергетикасына сұраныс қайта артып келеді. Сондықтан уран іздеу және өндіру бойынша ұлттық компанияға басым құқық беру — стратегиялық шешім

Күтілетін нәтижелер

Заң жобасы қабылданған жағдайда мынадай нәтижелерге қол жетеді:

• 1 млрд АҚШ доллары көлемінде жаңа инвестиция тарту;
• Аз зерттелген аумақтарды игеру арқылы жаңа геологиялық деректер алу;
• Көмірсутек саласында инвесторлар мен ұлттық компаниялар үшін тең жағдай орнату;
• Геологиялық барлау мен өндіру арасындағы алшақтықты азайту;
• Уран саласындағы ұлттық компанияға жаңа мүмкіндіктер ашу.

«Бұл – стратегиялық заң жобасы»

«Бұл заң — еліміздің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, инвестициялық тартымдылығын арттыратын және геологиялық ғылымды жаңа деңгейге шығаратын стратегиялық құжат», - деді Жаңбыршин. 

Оның айтуынша, заң жобасы Мемлекет басшысының тапсырмасын орындап қана қоймай, Қазақстанның табиғи байлығын ұлт игілігіне айналдыруға бағытталған.

«Бұл — біздің ортақ жауапкершілігіміз. Сондықтан әріптестерімнен осы заң жобасын қолдауды сұраймын», — деді Мәжіліс комитетінің төрағасы.

Қысқаша айтқанда, жаңа заң жобасы Қазақстанның жер қойнауын игерудегі көзқарасын түбегейлі өзгертуді, геологиялық барлауға инвестиция тартуды және ұлттық байлықты тиімді пайдалануды көздейді.